संझना

कुनै दिन भनेका थियौ 

बिर्सिदेउ मलाई

र म बिर्सिने निउमा सम्झिरहेछु 

आज सपना देख्ने आखामा 

बिर्सिने सपना बोकेर 

यो सहरको कुनै अध्यारो कोठामा 

म पानाहरु भरिरहेछु 

र लेखिरहेछु   कहिल्यै नमेटिने अक्षरहरु 

सायद बिर्सिदिने अक्षरहरु अजम्बरी हुन्छन्

 बनिदिन्छन्  सधैँसधैँका लागी अमर 

लागिरहेछ 

र लागिरहनेछ 

बिर्सिने मष्तिस्क 

र सम्झने हृदय 

किन समानान्तर रेखाजसरी 

गहिरहन्छन् परपर.........

कहिल्यै नभेटिनेगरी। 

लेटर टु नगरकोटी

प्रिय लेखक,
             

     म तपाईलाई प्रिय नगरकोटी  पनि भन्न सक्थें तर किन किन प्रिय लेखक नै भन्न मन लाग्यो । सायद हाम्रो  सम्बन्ध शब्दहरुले गा“सेको सम्बन्ध हो । त्यसैले नगरकोटीभन्दा लेखकनै प्रिय लाग्यो । सात आठ वर्षअघि कोशेलीमा तपाईका लेखहरु पढ्दा तपाईको लेखनशैली  अद्भूत  लाग्थ्यो त्यसैले पढ्थें । पटकपटक पढ्थें र पटकपटक पट्याएर राख्थें । मेरो किशोर मष्तिस्कले तपाईको परसनालिटि कस्तो होला भन्ने सोचिरहन्थ्यो अझै सोचिरहन्छ । तपाईको लेखहरु पढ्नुको अर्को कारण चैं तपाईको लेखनमा पारिजात र सकमबरी दुबै आउथें र दुवै मेरा प्रिय थिए त्यसैले पढ्थें ।  सुरुवाती चरणमा तपाईलाई पढ्नुको कारण पनि त्यहि थियो ।

अक्षरगञ्ज पढ्दा मलाई खासै नौलो फिल भएन कारण तपाईको क्याजुअल लेखहरुको रिभिजिट थियो त्यो । मोक्षान्त फिभर अझै पढेको छैन । पढेको छैन भन्दा अनौठो लाग्ला तर फोसिल र मिस्टिका अक्षरअक्षर पढेको छु, पटकपटक पढेको छु । किनकिन मलाई तपाईका महिला पात्रहरु सारै मनपरे सायद सकमबरीजती नै । मलाई अद्भूत पल्ट र बिषयबस्तुभन्दा अद्भूत पात्रहरुले बढि छुने गर्छ । मिस्टिका मनपर्नुको कारण पनि त्यहि थियो साथमा शैली र योगमाया मनपर्नुको कारण पनि त्यही हो ।

पढ्नु पनि एकमानेमा आफैलाई खोज्नु रहेछ । यो मेरो ब्यक्तिगत धारणा र बुझाइ हो सबैजना सहमत नहुन सक्नुहुन्छ । मैलेपनि यदाकदा आफैंलाई खोजेछु पात्रहरु मार्फत । मिस्टिका पात्रको रुपमा बिश्लेषण गर्दा मलाई सारै मिस्टेरियस लाग्यो, केही सरल तर सारै जटिल । उपन्यासमा ऊ भन्छे, “ म पिङ्क मनपराउने अल्लारे बतासे टाइपको पिङ्की वुमन होइन । पिङ्क कलरको लिपिस्टिक मलाई कहिल्यै मनपरेन । मेरो ओठ र गालाको रंग पनि पिङ्क छैन ।” यसोभनिरहदा नै म उसको अफबिट ब्यक्तित्वबाट प्रभावित हुन्छु । उसको पिङ्क प्रतिको बितृष्णा म अरुजस्तो पिङ्क मनपराउने स्वास्नीमान्छे होइन भन्नु म अरुभन्दा फरक छु भन्नु थियो । र उसको भिन्नताले आकर्षित गरिरह्यो । पात्रहरुको भिडमा उ भिन्न लागि सकमबरीजस्तै । त्यसैले शिद्घान्तको खोल ओडेर मिस्टिका पढिन त्यसले मिस्टिका मलाई मनपर्यो । ऊ फरक छे त्यसैले सुन्दर छे । सुन्दरको अर्थ अरु नलागोस् ।

फोसिलको ‘श्लोक’ टाइटलको कथामा श्लोक भन्छ, “शैलीका निम्ति कस्तो खालको उपहार ठिक हुन्थयो? म अन्योलमा थिएँ । त्यो साँझ काठमान्डुका कस्मेटिक पसलहरु चाहारेँ । तर शैली कस्मेटिक स्त्री होइन भन्नेकुरा सम्झिल्याउँदा उदेक लाग्थ्यो ।” श्लोकले ब्याख्या गरेकी शैली पनि मलाई सारै मनपर्छ । शैलीमा पनि कहिकतै आफूपाएँ त्यसैले मनपर्छ ।

        पात्रहरु फगत  पात्रहरु मात्र होइनन् । एकमानेमा सिङ्गो भुगोल हुन्, दृश्ठिकोण र विचार बोकेर हिड्ने विचारक पनि हुन् । त्यसैले कहिलेकाही जीवनका पात्रहरुभन्दा फिक्सनका पात्रहरु मनपर्ने गर्छन । त्यसैले तपाईलाई प्रिय लेखक भनिरहँदा तपाईलाई भन्दा बढि तपाईका पात्रहरु  मिस्टिका, शैली र योगमायालाई सम्झिरहेकी छु । उनीहरुलाई मेरो सम्झना सुनाइदिनु साथमा असिम प्रेम ।


    उहि निर्जला

विल यु म्यारी मि

       एकाएक चिनेर पनि अपरिचित जसरी मैले आफ्नै बाटो रोजेकी थिऍ  । सजिलो थिएन एकाएक सधैँ  लागेको यर्थाथलाई भ्रम रहेछ भनेर बुझ्न  । दुईचार हप्तासम्म म डिस्टर्ब थिऍ  किनकिन संसार अनौठो लाग्यो । मसंग  सोध्नको लागि उस्लाई  प्रश्नहरु त धेरै थिए तर किनकिन सोधिन । लाग्यो अब प्रस्ट हुनको लागी केही बाकी छैन । आज किनकिन उस्लाई देख्दा म फेरी त्यही दिनमा पुगे“ जुनदिन “विल यु म्यारी मि?” को जबाफ “आइ क्यान नेभर कर्स आवर र्टिउ फेर्नसिप“ पाएको थिऍ ।
         हामी साथी त थियौं तर मेरो भ्रम के थियो भने मलाई लाग्थ्यो हाम्रो सम्बन्ध मात्र साथी भन्दा धेरै गहिरो  छ । कहिलेकाही लाग्छ म एकदुई होईन लगभग पाँच वर्षसम्म कसरी भ्रममा बाचेहुला । सायद म बढी नै भ्रममा बाच्ने मान्छे थिऍ  । अहिले सोच्दा आफैं देखेर हाँसो  उठ्छ । जुन दिन मैले उस्लाई मसँग  बिहे गर्छौ ? भनेर सोधेको थिऍ “ त्यो दिन सम्झदा आज पनि म जिरिंग ¨ हुन्छु धेरै समयपछि पनि । आज मैले उस्लाई हेर्ने दृश्ठिकोण, समय, परिवेश सबै परिर्वतन भएको छ तर कहिलेकाही लाग्छ केहि परिर्वतन भएकै छैन । लाग्छ आज पनि म त्यही भ्रममा बाचिरहेको छु जसरी मैले पाँच बर्ष बिताए“ ।
         बिहेको प्रस्ताव राखेको दिन म उस्लाई “ I love you ” पनि भन्न सक्थें तर किन किन भन्न मन लागेन । प्रेम त आज पनि गर्छु उस्लाई हिजोजस्तै । मलाई लागेको थियो जब एउटा प्रिय साथी जीवनसाथी बन्छ भने त्योभन्दा सुन्दर सम्बन्ध अरु कुन होला । बास्तबमा मलाई लोग्ने होइन  जीवन बिताउने साथी चाहिएको थियो । त्यो दिन उस्ले मलाई “ I don't want to marry you! “ भनेको भए सायद म त्यती दुखी हुन्थीन होला जति “ I cannot cross our true friendship“ सुनेर भऍ  । आज पनि कहिलेकाही आफैंलाई सोध्छु, के लोग्ने  र स्वास्नी साथी हुन सक्दैनन् ? के असल साथीहरु लोग्ने स्वास्नी हुनु गलत हो?
         साथी भनेको संसारकै सुन्दर सम्बन्ध हो । जब साथीलाई प्रेम गरिन्छ त्योभन्दा सुन्दर अनुभूती अरु केही हुदैन । उ मेरो असल साथी थियो सायद अलिअलि मजस्तै अलिअलि मभन्दा फरक । हामीहरु आ–आफ्नै जीवनका मालिक मालिकनी रहेछौ सबैकुरा आ–आफ्नै दृश्ठिकोणले हेर्यौ । र आ–आफ्नै बाटोहरु रोज्यौं । कहिलेकाही लाग्छ सायद म गलत थिऍ  र गलत प्रस्ताव राखें । तर पनि कलेज जीवनका धेरै सुन्दर क्षणका साक्षी हामी दुवै भएका छौं । आज पनि सम्झदा मुस्कुराऊने मानिस भएर उ सदासदाको लागि मेरो जीवनको एउटा पानामा सुरक्षित छ ।

नेपाली भ्रसेस अंग्रेजी

− निर्जला अधिकारी
भाषा आवाज हो
अधिनायकत्व  होइन
भाषा जननी हो
कुनै बाद र  लिङ्ग  होइन

मूर्दावाद उसको शब्दलाई
मूर्दावाद उसको विचारलाई
माफ गर
आज आफ्नै  शब्दहरुले
आफैंलाई रंग्याएकीछु ।
माफ गर्नुहोला सुरुवात आफ्नै  कविताबाट गरेकी छु  र विषय हो भाषा । त्यसमा पनि अंग्रेजी  र नेपाली भाषावीचको द्दन्द भनौ वा त्यसले निम्त्याएको हिनताबोध र युफोरिया । माथि कवितामा पनि भनेकी छु भाषा आवाज हो अधिनायकत्व होइन । तर मैले त्यस्ता ब्यक्तिहरु भेटेकी छु जसले अंग्रेजी  नजान्नेलाई सारै ठेट भाषामा भन्दा सारै मूर्ख सम्झन्छन् । र मेरा त्यस्ता साथीहरु र आफन्तहरु  पनि छन्  जसलाई अंग्रेजी  नजानेकोमा सारै हिनताबोध छ । तर भाषा आफैंमा  विद्वता र हिनताबोधको बिम्ब कसरी बन्न सक्छ ? अंग्रेजी  जान्नुको युफोरीया र नजान्नुको हिनताबोध  के आफैंमा सहि कुरा हो ? यी प्रश्नहरुले यदाकदा मलाई झक्झकाउने गर्छ । र सोच्ने गर्छु अंग्रेजीले निम्त्याएको हिनताबोध र युफोरीयाले दिर्घकालिन परिणाम के ल्याउला ।
एकदिन कामबिशेष रुपमा एकजना दिदिसंग  भेट भएको थियो । हामी एउटा कार्यक्रममा थियौं ।  उहाँ ब्रदरहुडलाई नेपालीमा भात्तृत्व भनिन्छ भन्ने थाहा पाएर एकदमै हांस्नुभयो त्यो हांसोमा  थोरै नेपाली भाषाप्रतीको हेयकर दृस्टिकोठ पनि थियो । र मलाई लाग्यो हामी भाषालाई लिएर कतिधेरै जजमेन्टल हुदैछौं । जब अंग्रेजीको कुरा आउंछ म आफैं पनि अल्लि बढि सजग हुने गर्छु  तथापि मेरो लागि सामान्य बोलिचालिको अंग्रेजी टाउकोदुखाई कहिल्यै भएन । र पनि मलाइ मेरो   अंग्रेजीमा त्यती विश्वास लाग्दैन जति नेपालीमा  लाग्छ ।अथवा भनौ मेरो पृष्ठभूमी अंग्रेजीमय छैन । मेरो अंग्रेजी त केवल जान्नुपर्छ भनेर जानेको अंग्रेजी मात्र हो । तर म जति अंंग्रेजी नजाान्नेको संख्या ठूलो छ, र पोख्त हुनेको जमात पनि ठूलै छ । यधंपि अंग्रेजी आफैंमा विद्वता, आधुनिकता र सोकल्ड उच्चताको मानक भने हुदै होइन ।
दुखको कुरा, अहिलेको हाम्रो  समाज अंग्रेजी सिक्नुपर्छ भन्ने कुरामा जति उद्वत छ नेपाली छोड्नुहुन्न भन्नेकुरामा त्यति सजग छैन । त्यसले अंग्रेजी जान्ने र नजान्ने बिचको खाडल गहिरो हुदै जादैछ । फलतः अंग्रेजी जान्नेहरुमा नचाहिंदो दम्भ बढाएको छ भने नजान्नेहरुमा म केहि गर्न सक्दिन किनकि मलाई अंग्रेजी आउदैन भन्ने जस्तो हिन भावना जागृत गर्दैछ । थाहा छैन यसले अबका नानिहरुमा नेपालीप्रति कस्तो दृस्टिकोण निर्माण गर्ला । र शहरबजारमा अंग्रेजी स्कुमा पढेका नानीहरुले हाम्राँ गाउंघरका  अंग्रेजी कम जान्ने नानीहरुलाई कस्तो ब्यबहार गर्लान् । यो कुरा छलफलमा आएकै छैन ।
बिषय त्यति गम्भिर नलाग्न सक्छ । किनकि अहिले हाम्रो  लागी जति अंग्रेजी आवस्यक छ त्यति नेपाली नहुंदा केहि हुदैन भन्ने लाग्न सक्छ । तर दिर्घकालिन रुपमा एउटा भाषाप्रतिको  अति लगाव र अर्को भाषा जो आफ्नो  हो त्यो प्रतिको बेवास्थापन के आफैंमा उचित हो? र यसले अबका स–साना नानिहरुमा  कस्तो असर पर्ला? यी प्रश्नहरु प्रश्नमै सिमित छन् अझै पनि ।
अर्को कुरा, नेपाली जुन हाम्रो हो र त्यो जान्नुलाई किन कमजोरी ठान्छौ? अंगेजी जुन हाम्रो होइन त्यो नआउंन पनि सक्छ किन त्यसलाई हिनताबोधको बिषय बनाउछौं? यस्तै बिषयमा भारतीय कवि उदयप्रकाशको एउटा कविता एकदमै मनपर्छ जसको शिर्षक छ “एक भाषा हुवा करती हे” । जहा उनी लेख्छन्ः
यह वही भाषा है जिसमे इस मुल्क में हर बार कोई शरणर्थी, काई तिजराती, केई फिरंग
अटपटे लहज मे बोलता और जिसमे व्याकरण की रौंदता
तालियों की गडकडाहट के साथ दाखिल होता हे इतिहास मे।।
माथि उद्धृत पंक्रिमा उनि भन्छन्, “ यो त्यहि भाषा हो जसको व्याकरणीय कमजोरीलाई पनि तालिले स्वागत गरिन्छ इतिहासका पानाहरुमा  ।“ उनले यो कविता भारतमा रहेका सो–कल्ड उच्च वर्गको अंग्रेजी मोहलाई ब्यङ्यात्मक शैलिमा लेखेका यिए । यसो विचार गर्दा अहिले हाम्रो अवस्था पनि यहि छ । जति बिचबिचमा अंग्रेजी मिसाएर नेपाली बोल्नुलाई राम्रो मानिन्छ त्यति ठेट नेपालीमा बोल्नुलाई नराम्रो । तर के अंग्रेजी आफैंमा ज्ञानको मानक हो त?  हामी जसको पहिलो भाषा नेपाली  वा अन्य मातृभाषा हुनसक्छ उसलाई अंग्रेजी नआउंनु सामान्य होइन? यी यस्ता प्रश्नहरु एकफेर हामी सबैले आफैंलाई सोध्न आवश्यक छ की?
अंग्रेजी आउनु एकतर्फबाट सोच्दा कुल मोर्डन लाग्नु स्वभाविक हो हाम्रो जस्तो अतिकमबिकसित मूलुकमा । तर वोस्र्टन हुनुु, अंग्रेजी जान्नु आधुनिक र  बौद्दिक हुनु  कदापि होइन । अन्त्यमा, हामीलाई अंग्रेजी नआउन सक्छ, हामी जिन्स नलगाउन सक्छौं, हामी लजाएर बोल्न सक्छौं यसको मतलब हामी मूर्ख कदापी होइनौं, भाषा माध्यम मात्र हो आफैंमा विद्धता हुदै होइन ।

पारिजात र सकमबरी उही वा भिन्न

निर्जला अधिकारी
शिरीषको फूलमा थेसिस लेख्छु भनेर उद्घोस् गर्नु मेरो केवल भावनात्मक निर्णय थियो । सायद मैले सदाझै दिमागलाई होइन हृदयलाई पछ्याएँ । प्रपोजल लेख्दै गर्दा साथिले पढ्छु भनेर मागि, मैले अँग्रेजी सँस्करणमा गर्दै थिएँ दिएँ । एकदिन अचानक उसले मलाई तैले सकमबरीमा होईन आफैंमा थेसिस लेख्दै छस् भनी । मैले किन भनेर प्रश्न गरेँ । उसले भनी, “किन किन मलाई सकमबरी तँ जस्तै लाग्यो बुलेट पड्केको जस्तो आवाज, थोरै अराजक, थोरै निराश ” म हाँसे मात्र केहि बोलिन ।
सकमबरीसँग आफू दाज्दा वा अरु कसैले आफूजस्तै लाग्छ भन्दा रमाईलै लाग्छ । सायद प्रिय पात्र आफूजस्तै हुनु सुन्दर संयोग हो । तर त्यो भन्दा बढि मैले पारिजात र सकमबरीलाई दाजेर हेरेको छु । र कयौ पटक सकमबरी पारिजातै हो कि भन्ने प्रश्न गर्ने गर्थे र गरिरहेको छु । हुन त पात्रमा लेखक बोल्नु कुनै नौलो कुरा होइन । सिग्मण्ड फ्रायड भन्छन्, “कुनै पनि रचना लेखकको लक्षण हो ।” उनका अनुसार लेखकका अचेतन चाहनाहरु उसको लेखनमा देखिन्छ । सायद सकमबरीमा पारिजात देखिनु पनि त्यहि हो । शिरीषको फूलको भूमिकामा शंकर लामिछाने लेख्छन्, “अनि उ पारिजात भई । यस हुनुमा अनेक शारिरिक, मानसिक, रोमान्टिक (जसको मलाई पटक्कै ज्ञान छैन) घटना भए उसको जीवनमा ऊ कवि बनी प्रतिष्ठा पाई, उ रोगी बनी, अस्पताल भर्ना भई ।” जसरी पारिजात पारिजात हुनुमा अनेकौ शारिरिक, मानसिक र रोमान्टिक कारणहरु छन् । त्यसैगरी सकमबरी सकमबरी हुनुमा पनि सायद त्यसै कारणहरु छन् शारिरिक र मानसिक । मलाई लागेका कारणबारे अवस्य चर्चा गर्नेछु हतारै के छ र !
नेपाली साहित्य जगतमा एउटा छुट्टै पहिचान बनाउनु विशेषतः पृत्रिसतात्मक समाजमा महिला भएर, पारिजातको संघर्ष   आफैं एउटा ठूलो लडाई थियो । मलाई लाग्छ शून्यवाद र अस्त्तित्ववादलाई  यति सुन्दर ढंगले  ब्याख्या गर्नु सायद लडाईमा पाएको विजय  हो वा उसले जीतेको यूद्द । शून्यवाद र अस्तित्ववाद जस्तो गम्भिर बिषय उसलेभन्दा पहिले नेपाली साहित्यमा कसैले भित्रयाएनन् त्यसैले पारिजात आफैं तत्कालिन समाजकी एक फरक पात्र हो भन्दा फरक नपर्ला । दार्जलिङ्को निम्नमध्यमवर्गिय परिवारमा हुर्केर पनि उसको परिवार शिक्षित र स्वतन्त्रताप्रेमी थियो । उसका बुवा एस.के वाइबा चिकित्सक थिए । साथसाथै उनमा धर्मकर्मप्रति कुनै रुचि थिएन । त्यहि कारणले गर्दा पारिजातले कुनै प्रकारको सामाजीक तथा धार्मिक बन्देज भोग्नु परेन । पारिजातले एकठाउमा आफ्नो  बुवावारे यस्तो भनेकी छ्, “हामी उहालाई संसारकै महान् कथाबाचको रुपमा लिने गर्छौ । उहाले प्रत्येक रात कथालाई अत्यन्त रोचक मोडमा रोकेर भोलि भन्ने बाहानामा हामीलाई सुत्न पठाउनुहुन्थ्यो । सधै हामीलाई जुनसुकै काम गरेपनि उत्कृष्ठ हुनुपर्छ भन्नुहुन्थ्यो, कहिल्यै पिट्ने गालीगर्ने गर्नुभएन । उहाले सधै प्रगतिशिल वातावरण दिने प्रयास गर्नुभयो । हाम्रो घरमा आफ्नो  विचार ब्यक्त गर्न पाउने स्वतन्त्रता थियो ।” सायद त्यहि पारिवारिक पृष्ठभुमिले उसलाई अल्लि बढि हक्की, क्रान्तिकारी र स्वच्छन्दतावादी बनायो । र सायद त्यहि वातावरणले गर्दा उसले सकमबरीजस्ती अराजक, अफ द बिट के भनौ फरक खाले नायिका जन्माउन सफल भई । हुनसक्छ ऊ आफैं अरुभन्दा अल्लि फरक हुनुको परिणाम हो सकमबरी । जसलाई बुझेरै बुझ्न  सकिदैन, चाहेरै पनि ब्याख्या गर्न गाह्रो छ र त्यतिनै कठिन छ एउटा बक्समा राखेर ब्याख्या गर्न पारिजातलाई जस्तै ।
शिरीषको फूलको भुमिकामा शकर लामिछाने डी. टी सुजुकीको शून्यवाद सम्बन्धि भनाई यसरी उद्दृत गर्छन्, “शून्यता भनेको अन्र्तज्ञानबाट जन्मिने बस्तु हो, तर्कको प्रक्रियाबाट होईन ।” सायद पारिजातले शून्यतालाई व्याख्या नगरीकन  सकमबरीलाई त्यसको बिम्ब बनाउनु त्यहि अन्र्तज्ञानको परिणाम हो । त्यो अन्र्तज्ञान सकमबरी पनि पाउछौ । उ सारै कम बोल्छे नबोलिकनै सबै कुरा बोलिदिन्छे । उ जीउँनुमा जीउँनुको सार्थकता देख्दिन । जन्मदिनको अवसरमा शिवराजले धेरै बर्ष बाच भनेको उसलाई मन पर्दैन, उ भन्छे, “शिव तपाई आशिष दिन जान्नुहुन्न, समयमा मर भन्नुपर्छ । के छोप्न बाच्ने ।” ऊ हरेक पकट अन्त्य सुन्नासाथ खुशि हुन्छे । त्यसैले पनि किन किन मलाई उ कम सकमबरी बढि पारिजात लाग्छ । यसो भनिरह“दा मलाई थाहा छैन म कति सहि छु कति गलत ।
यसरी पारिजात र सकम्बरीको सम्बन्ध खोज्ने क्रममा मैले एउटा शब्द पाएँ ‘अल्टर इगो’ त्यसलाई नेपालीमा के भनिन्छ मलाई थाहा छैन । कुनै पनि आख्यानमा जब कुनै पात्र अथवा मुख्यपात्रले  लेखकको जस्तै विचार, ब्यबहार र दृस्ठिकोण देखाउँछ त्यसलाई अंग्रेजीमा अल्टर इगो भनिन्छ । शिरीषको फूलमा पनि हामी सकमबरीमा पारिजातकोजस्तै विचार, दृस्ठिकोण र ब्यबहार पाउछौ । दुबै शारीरिक रुपमा अस्वस्थ, दुवै चुरोटका अम्मली, दुबैले जीवनलाई हेर्नै दृस्ठिकोण अल्लि परक ।
किन पारिजातले सकमबरीको दाजुको नाम पनि शिव राखी आफ्नो  दाजुको जस्तै ? किन सकमबरी र शिवराज बिच अति सुमधुर सम्बन्ध छ पारिजात र उसको दाजु शिवको जस्तै ? पारिजात र उसका दाजु शिब कुमार वाइबा बिच पनि अत्यन्त सुमधुर सम्बन्ध थियो । उनीसँग तोतामैना, प्रेमलहरी, बकबर–बिरबलको संकलन हुन्थ्यो । तिनै कथाहरु पढेर  पारिजातमा साहित्यप्रति अभिरुचि जागेको थियो । बिष्णुकुमारी वाइबा साहित्यकार पारिजात हुनुमा उनको दाजु शिबको ठूलो हात छ । त्यसैगरी किन सकमबरी  चुरोट पिउँछे पारिजातले जस्तै ? एकफेर जब सुयोगबिरले, “अहिले मैले चुरोट नखाऊ भनें तिमी के गछ्यौ बरी ?” भनेर प्रश्न गर्छ तब उ भन्छे, “मोजसँग दशवटा खाइदिन्छु ।”  पारिजातजस्तै सकमबरी पनि चेन स्मोकर रहिछ  भन्नेकुरा यस प्रसङ्गले पुष्टी गर्छ । यसका साथै किन सकमबरी ईश्वरको अस्तित्व स्विकार गर्दिन  पारिजातजस्तै र भन्छे, “ईश्वर नभन्नुस्, ईश्वरतत्व भन्नुस् भावना न हो ?” किन सकमबरी  फूलकरुसँग रमाउँछे पारिजातजस्तै ? जबजब यी प्रश्नहरु दिमागमा आउँछन् गाह्रो हुन्छ मलाई पारिजात  सकमबरी हो कि सकमबरी पारिजात जस्ती हो भन्न । यी प्रश्नहरुको चित्तबुझ्ने  जबाफ पाउँन त कठिन छ तर पनि अंग्रेजी शब्द अल्टर इगोले थोरै भएपनि उनीहरुबीचको सम्बन्धलाई ब्याख्या गरिदिन्छ । सायद अंग्रजी शब्द अल्टर इगो नभएको भए अल्लि गाह्रो हुन्थ्यो उनीहरुको सम्बन्धलाई एउटा नाम दिन यसले सजिलो बनाइदिएको छ ।
तथापी किन पारिजातले जानेर वा अन्जानमै आफूलाई उभ्याई सकमबरी मार्फत भन्ने प्रश्नचाहिँ यथावतै छ । किन सकमबरी पारिजात जस्तै निराश देखिन्छे ? किन उ मर्न देखि डराउँनन् पारिजातजस्तै ? पारिजातले त मृत्युबारे पनि यस्तो भनेकी रहिछ, “कसरी एउटा सिंगो  मृत्यु यति निराश बन्न पुग्यो यहाँ । म त संस्कारदेखि डराउँछु मृत्युभन्दा ।” त्यसैगरी किन सकमबरीमा जीवन र जगतप्रति अमूत र निराश विचारमात्र छ पारिजातको जस्तै भन्ने कुराले चाहि प्रत्येक पल्ट मेरो दिमाग खल्बलाउँछ । सायद फ्रायड ठिकै थिए लेखकको मनोविज्ञान चाहेरै वा नचाहेर पनि उसका पात्रहरुमा आउँछ । हुनसक्छ लेखन पनि सपनाजस्तै हो जसमा लेखकका अचेतन चाहनाहरु पुरा हुन्छन् ।  सायद त्यसैले पारिजातले नचाहँदा नचाहँदै सकमबरी उजस्तै बनाई । अथवा पारिजातलाई थाहा थियो शून्यवाद र अस्तित्ववाद जस्ता जटिल कुराहरुलाई ब्याख्या गर्न उ जस्तै अराजक र अफ द बिट नायिका आवश्यक थियो वा उसले आफैंलाई लेखिदिई बेहोसिमा । यी प्रश्नहरु प्रश्नमै सिमित छन् अझै पनि । अनि सकमबरी पारिजातकी अल्टर इगो हो वा होइन ? समिक्षाको
एउटा सिङ्गो अध्याय खालिनै छ ।

यी अक्षर होईनन् नदी हुन्

ममी भन्नुहुन्थ्यो
यो 'क' मात्र होइन तिम्रो यात्राको सारथी हो
कुनै दिन तिमी पुग्नेछ्यौ परपर...
कहरु सँग बग्दै
लाग्थ्यो .....
यी अक्षर होईनन् नदी हुन्,
बगिरहन्छ्न परपर...... । ।

तिमीले भनिदियौ
अक्षरको यात्रा सबैभन्दा सुन्दर यात्रा हो
लाग्यो.....
आमाझै सुन्दर रहेछ्न् अक्षरहरु
यी मेरा आफ्ना हुन्,
आमा जस्तै । ।

अझै पनि
मलाई खाली पाना मनर्दैन
भरिदिन्छु अक्षरहरु रंगझै
लाग्छ यी मेरा बालखकालका साथीहरु हुन्
आइदिन्छ्न् सपनामा इन्द्रेणीझै । ।


आज फेरी एकहुल अक्षरहरु
रिसाउँदैछ्न् मसँग
लाग्दैछ......
यी मेरा सारथी होईनन्
यी त जीवनका छालहरु हुन्,
खोज्दा रहेछ्न् आफ्नै अस्तित्त्व
बनाउँदा रहेछ्न् आफ्नै बर्णमाला । ।

The Story of Being Odd

How do you define odd?  Maybe, something or someone who is different than the mass or the person who is not like you. Or the person with a quirky personality. Maybe someone who seems boring. Seems quite different than what you say normal. You can define it in your own terms. With your own dictionary. But the world is so diverse, we grew up together despite having many differences. Don’t you think it’s hard to be normal than to be odd?

Odd is one of my favourite words. It’s a beautiful word which welcomes the diversity of the world along with its unconventional nature. There are many reasons for loving this word. I  already said I love this word because I always been odd among my friends and relatives.  In a way, I am happy to be odd. And, today I am going to explore the story of being odd.

We can't say anyone you need to be like this because it is simply unfair. The world is diverse, human beings are diverse and we have to respect this diversity. And, the world is diverse that’s why it seems beautiful. And I love this diversity of the world.

I come from a very conventional, normal lower-middle-class family. I had a normal childhood despite I was not normal in terms of my physical structure. I was quite odd in terms of how I looked. I was lean thin with a dark complexion which is not quite normal in Nepalese society especially in the case of women. That made me quite odd since childhood because I was not like my cousins and friends. I was quite tiny and dark among them.  And the people started to question over my colour, size from very early childhood that shaped me differently. The people and the world around me never been my inspiration. I never thought that I wanted to be like someone who was around me. I don’t know why but I hardly got the aspiration and inspiration around my world when I was a child. That made me odd among my friends because I wasn't like them.

Now I realize the beauty of being different. But still, people cannot accept the reality of differences. We are different because our background is different, our schooling is different and our aspiration is different. We cannot see all the people through the same lens. When  I think about myself. I consider myself margin of everything the colour, shape, behaviour. I am beyond how the girl supposed to be. I am like this because of the many dimensions of my own life. But people barely accept this reality, they just want to see the people like them, Now when I am writing this I remember that letter one my friends wrote for me, “ Dear Nirjala! I want to see your strength to strength, just like I want myself to. Keep being you, be proud of being different because being different makes the world interesting.” I love the phrase keep being you, it’s a beautiful thing. But in lots of cases when someone truly wants to be himself/herself then he/she becomes odd. Apart from this, we rarely have a culture of accepting the differences. We lack the culture of heterogeneity that’s why we have a narrow concept of normal. That’s why still we are negating the peculiarity of individual and the importance of alternative thought.

 Still, I am an odd girl for many people. Maybe boring, weird, eccentric or idiosyncratic.  In eighteen, it was quite chaotic, it was a loss of ownership, it was lack of belonging. Now it’s a liberating experience. It is the great sense of freedom. Indeed, it’s a weird identity which denies to be defined.

पर्खाइ

कुनै दिन लागेको थियो
पर्ख मात्र पर्ख
फूलहरु फुल्नेछ्न् कुनै दिन
तिम्रै बगैचामा
चराहरु गाउँनेछ्न्..........
त्यस दिन चराहरुको गीत तिम्रो हुनेछ
सदासदाको लागी आउँनेछ परको क्षितिज
तिम्रै छेउ
र भन्नेछ अब म टाढाको रहिन
आउ! छोउ! महशुस गर !
लागेको थियो पर्खाइको फल सारै सुन्दर हुन्छ्
बिडम्बना आज पर्खाइको अन्तिम विन्दुमा
म भन्नेछैन्
पर्ख मात्र पर्ख.............
आज रित्तो आकाशमा
म टुक्रीएका धुमिल छाँया मात्र देख्दैछु । । 

बिद्रोहको यात्रा

आज फेरी सेतो क्यानभाषमा
मैले कालो रंग पोतिदिएँ
थाहा छैन
तिम्रा इन्द्रेणीहरुले मलाई
कसरी हेर्नेछ्न् भोली
सायद यो कठिन हुनेछ
बिद्रोहको यात्रा ............
म फूल होइन मुस्कुराइरहन सकिन । ।

हरेकपटक
तिम्रो इन्द्रेणी
मेरो रहेन ....
तिम्रो रंग
मेरो भएन.......
तिम्रो परिभाषा
मेरो बनेन.......
सायद तिमीजस्तो नहुनु
जीवनका थुप्रै क्यानभाषमा कालो पोत्नु रहेछ
आज फेरी सेतो क्यानभाषमा
मैले कालो रंग पोतिदिएँ । ।

मौन सिम्फोनी

जीवनको रंग यती फिका फिका.........
लाग्छ कहिलेकाही
लाग्छ भरिदिउँ तिम्रो  रंग
भरिदिउँ मेरो रंग.….
थाहा छ
बुझ्न गार्हो छ
बुझाउँन अझै गार्हो
सायद मैले गल्ती गरें!
तिम्रा मौन प्रश्नहरुको जवाफ
मौनतामै दिएँ !
सबै मौनता प्रिय हुँदारहेनछ्न्......
जस्तोकी सबै मौन रातहरु
माफ गर!
समयले सबैलाई पर्खदोरहेनछ
आज तिम्रा मौन गीतहरुमा
फेरी मैले मौन सिम्फोनीहरु भरिदिएकी छु । । 

अस्पष्टता

उडिरहेका चराहरु
फूलिरहेका फूलहरु
वा दिनहुँ सपना बोकेर हिंडिरहेका पाइलाहरु
मजस्तै
अथवा तिमीजस्तै
शब्द शब्दलाई जीवनको वाक्य मानेर
रमाइरहेका हृदयहरु
खै कोही देख्दिन स्पष्ट
खै कहाँ छ सग्लोपन?
खै कहाँ छ स्पष्टता?
म बिना चस्मा हेरिरहेछु
देख्दैछु धमिलो मात्र धमिलो
खाली कागज
बताससँगै उडिरहने छरपष्ट अक्षरहरु
खै केहि देख्दिन स्पष्ट
धमिलो मात्र धमिलो। 

"Honesty is the Best policy"

It is easy to write about your own experiences but at the same time, it is difficult, to be honest. It is difficult to portray very personal experience on a  public platform. It needs guts. Although, it is all about the process of being honest. I think it’s a beautiful thing. Indeed, honesty is the best policy.

          Today, as always, I am walking with the same motto  “honesty is the best policy.”  Most of my close relatives and friends are quite familiar with my unfamiliar nature that is I am so bad with those things which are called social one.  I never feel comfortable in public gathering and functions. So, most of the time I feel very uncomfortable to talk about social institution because I consider myself very unsocial one. However, today I am going to talk about a social institution that is about marriage because I thought that I should talk about it.

          I don’t know how sociology and anthropology define marriage although I have been the student of them. Maybe they take it as a social institution. Maybe may not be. I am not sure. But my take on it is  purely personal one. Purely individual one. Well, I was thinking to write about it for a long time but I already said it needs courage. Finally, today I feel that I can write about it.

          When you became 25 the most common question people ask you is “when you are getting married?” It is more common in case of women as if you have nothing to do except it. I am writing this because of my experience. And the funniest thing is to see their reactions. They react like your life is worthless because you are single. Sometimes I am quite surprised to see their reactions.

          Recently hajurama told me, “Aba ta pani love gar, sabaile love garera bihe garisake.” Then I said, “ Ma ta bihe nagarne” I was in a very light mood and reacted like this but for her, marriage is everything because she never sees life beyond this. But for me the thing is different. I cannot see my life just for marriage. From childhood, my perception about marriage is different. I never see myself as marriage material. The main reason behind is that I wasn’t like that girl who was supposed to be easily likable. I wasn’t a pretty one, who was the star among relatives and friends. I was out of the box in every category. Maybe that is the reason, I never thought that one day prince will come and take me in far dreamland. I never take marriage in that way. From childhood, I have been rereading this institution from a very different perspective. Sometimes as an outsider, sometimes as a very critical and cynical thinker.

          Now, everyone says that I am in the marriageable age. But I don’t what is the right age. However, as always I become quite cynical when I think about it. Everyone says it’s the beginning of a new life. Although I always found this very complex institution because still, marriage is more about ownership rather than partnership especially in case of women. I have seen many wonderful ladies around me who left everything, wonderful career, many dreams just to save this institution. But it is wonderful if it is all about partnership rather than ownership.

          Again I am going to wrap up with my own point of view. As a woman,  I got a wonderful father, brother, and friends in my life. I feel fortunate enough because I am nothing without them.  Believe me, I am not anti-male.   But I don’t know why I found this institution a little bit odd one. Problematic one. Little bit regressive one. Maybe it is all about my misconception.

Last Year

It’s already 8^th of  Baisakha and I still, cannot go away from the hangover of 2074. Time never goes back.....but sometimes it can be. Still, I am living with 2074 and yet this feeling has refused to go away. So, I am going to talk about 2074, the year which has given me many memories to remember and many lessons to learn.

            Last year this time I was in Gorkha. So, I want to start with Gorkha. Now I am remembering those days in Khadka gaun especially those last days when we were about to return back. I would never forget the love, respect and everything which I  got and learned from there. And I always think 2074 is special because of Gorkha memories. Memories are nothing without people and their stories. Jasper, Bikesh Dai, Freya, Daisy, Hardika,  Bhawana, Hannah, Saroj, Radip, Daniel, Michael these are the wonderful people who made 2074 very memorable. Jasper! I learned many things from you, especially how to be nonjudgemental. And I realized we can be friends although we have pretty different personalities and backgrounds because of you. Bikes dai! I learned many things from your personality, especially how to be silent at the same time very productive and constructive for the work. These days I am trying to work like you. Freya, by seeing you I realized being different makes the world interesting. I want to be an avid reader like you.  Daisy, I consider you the most intelligent member of our group, it’s my pleasure I got chance to work with you. Hardika, I love your confidence. If I can I would like to be as confident and as assertive as you but I know I cannot. Bhawana, Saroj and Radip, you people gave me the respect and love like my brother and sister. I feel lucky because I met you. Hannah, Daniel, I want to be as hardworking as you.

            In 2074, after completing my ICS journey I returned back Kathmandu with lots of confidence and hope. At that time I thought that ICS experience gives me many platforms to work with the international organizations. Then, I applied for both VSO and Raleigh team leader. Also, I applied for UN- Women intern and for other organization. Unfortunately, I did not get any platforms. I think I was free almost 2 months. Those two months were challenging but not so much frustrating. At least I had little bit hope. Then, I started teaching because I wanted to be independent both emotionally and financially. But teaching has never been my dream job so at that time I felt that  I fall down in a different world.  The world where I never imagine one day I would be there. In teaching, everything was new to me although I am the daughter of two teachers who passed their entire life talking about teaching and education. I think the first two-three months of my teaching were the most difficult and frustrating phase of my life. At that time I used to think each day is a new challenge. Those days were very difficult in terms of many things. That was the time when I suddenly lose my confidence, hope, university hangover everything which I had before. And the realization I am not good for it although you came from that background where you never felt these kinds of experience is very unbearable. However, this kind of experience teaches you many things in terms of personal development and professional too. Now when I think about it I realize we human being need some kind of motivation and inspiration in our life to go further. And we need to revisit the past to learn from our own weakness and strength.

This is all about my 2074 journey. I hope 2075 will be more fruitful in terms of my personal and professional growth.  I am equally thankful to the people I encountered and the stories I heard in 2074.

Dream

“Speak your mind, even if your voice shakes”  this is my favorite quotation so far. But sometimes it’s hard to articulate what we really feel. I think I am not good in speaking. So, writing has always been a very good medium to express. Today, I am going to talk about a dream. It’s a very slippery word, it makes you fall down many times. So does with me. Sometimes I think it is the greatest irony to talk about dreams. It’s a ridiculous thing. But I am doing this ridiculous thing.

Last time my small school kids asked me, “Ma’am what was your dream when you were like us?” And next one said,” She wanted to be a teacher so she is here.” That was a very difficult moment. I think the most difficult one. I did not want to tell lie but at the same time, I could not tell truth too. As usual, I smiled and said  I love books so I am here to teach you. I couldn't tell them the reality because I always tell them to follow your dream and do what you love. In a way, I don’t want to see my children doing those things what they do not want to do like our generation. We are bound to surrender with many other realities before our dreams. But  I don’t want to see their failures.

 Finally, I am jumping into the main topic that is a dream. The dream is that thing which you aspire for, which you want to do, which you love to do. I think it’s a beautiful word but very slippery in its action. I think I am not wrong by telling dream changes according to time. But dreams are dreams. You have always guilty if you don’t follow dreams. At least you need to try it once without thinking about failures. Like my small school kids, I too had dreams. Still, I have. When I was a child,  I wanted to be a newsreader. At that time NTV was the only national tv chanal of Nepal. And we use to follow a lot. At that time Rama Singh was probably one of the influential news readers. So, as a child, I wanted to be like her. She was the greatest aspiration to me at that time. Even after finishing my SLC I studied journalism because I wanted to be like her. I think that was my first dream. Now, I don’t have guilt and regret because at least I tried to follow it. Time changed the way I perceive the world is very different now. My aspirations are different. Now what I aspire is very different than that time. But somehow it’s very hard to say I am following my own dream here in Nepal. We need to think about many other basic things before our dreams. Now I have more inclination with the creative world, the world where I can express my stories in a creative way because stories are always my inspiration. In fact, I want to navigate the world with my own stories. I like to tell my stories because I strongly believe, Mira Nair's statement, “If we don’t tell our own stories no one else will tell.”

As a woman sometimes I feel we have many challenges to follow our dreams. Sometimes the family expectation is so different it can be challenging. But, financial independence is the first, foremost thing that always makes you more confident to meet your own expectation. I think I am quite lucky enough in this case because my parents never forced me to do a particular thing. They liberate me to be a freethinker and allow me to navigate the world on my own terms. They respect both my weakness and strength. And because of them I always feel I am the master of my life. I always celebrate my uniqueness like my unique dreams. So, keep on believing in your dream  although it can be slippery

समग्रता

जम्नु........
पग्लनु......
फेरी बग्नु.........
यथार्थको रसायनबाट म भागिरहन सक्दिन
कथाझैं....
कविताझैं....
चित्रझैं....
 सायद जीवनका एक्ला एक्ला आयामहरुझैं
म पत्रपत्र जिउँदैछु ।
 मूल्याङ्कनको समुच्च आधारशिविरमा
म नभेट्टिन सक्छु
भेट्टिएपनी एक्लिन सक्छु
तिमीले मलाई बेवास्था गर्न सक्छौ
नबोल्न सक्छौ
आरोपहरु लगाउँन सक्छौ
कमजोरीहरु औल्याउन सक्छौ
म नियम र बन्धनहरुमा रमाउन्न
 मलाई थाहा छ
समग्रताको जादुवी रंगहरुभन्दा म थेरै पर छु
धेरै पर...............
 त्यसैले जम्छु, पग्लन्छु अनि फेरी बग्छु ।

सहर

मनिसहरु भन्छन् यो सपनाको सहर हो
सायद ठिकै भन्छ्न्
बादलले भरिएको आकाश
धुलोले भरिएको सडक
र मेरा धमिला आखाँहरुलाई
सपना देख्न सिकाउने सहर यही हो ।

अन्तद्वन्दका अग्लाअग्ला पर्खालहरु
आकांक्षाका फराकिला होडिङबोडहरु
 तिम्ले र मैले
संगालेका प्रेमिल क्षणहरुको
साक्षी हो यो सहर ..............

सायद लेखेर पनि अलिखित
बोलेर पनि मौन
अथवा समयको कुनै परिधिमा अट्न असफल यो सहर
हुनसक्छ हाम्रा सफेद कथाहरुको
रंगिन परिभाषा हो ।

आज सहर मौन छ
जस्तो कि तिमी र म
र हाम्रा सपनाहरु...............
तर के मौनाता आवाजविहिनता हो र ?
अनी प्रेम मात्र सम्बन्ध ?
सायद........
सहरको परिभाषा सहर नै जान्दछ
जस्तो कि प्रेमको .....................
प्रेम नै ।

Neither I Connect it only with Money nor only with Power

When I think about education, the first thing which comes to my mind is I am nothing without it. I cannot imagine my life without reading books and writing something only for myself even in my bizarre fantasy. People connect education with many things with the position they hold after getting an education, the money they earn because of education, the freedom they get because of education etc. They have their own dictionary and theory about education. But for me, education is that thing which liberated me from every dimension. Neither I  connect it only with money nor only with power. You may think why she is only talking about what she thinks about education. But today is my graduation day so I have the hudge thinking about education early in the morning.  And in a way, I don’t want to suppress it. So, I am not just thinking I am writing also.

Like every middle class, for my family also being educated means being more powerful. I think I am privileged enough my parents never forced me to get those types of degrees which have more career options and more money. My parents never told me education is about money. Mostly we don’t talk about money and education together. For them, I am graduate, my brother is doing master’s that means a lot. Sometimes when I think about them my eyes fill with tears. They liberate me in any sense. So, I always tell my friends I never seek inspiration outside because my family is always there to inspire me. My mom has always been the great inspiration to me. How she got the education is always been the great story of inspiration to me. And my father’s decision to send her again school after 10 years is that thing which inspires me to be a better person like him. Maybe because of my mother’s story I value education more. Maybe my father’s decision to send her school.

Today early in the morning my father called me and said:”Please capture more photo.” At that time I felt that it’s not my convocation today is my parent’s convocation. They are more excited than me. They are excited because they value education. They are excited because they know what education means. Sometimes we discuss about education from very narrow perspective. We only connect it either with money or power. As if degree means money giving machine. We hardly talk about the real meaning of education. As an educated human being how critical we are, how we take morality and ethics, how we stand with everything comes in our way. These things hardly become discourse in a larger platform. Sometimes I feel that in Nepal education is all about popular culture. People are getting degrees because everyone is getting degrees. Neither they are critical of themselves nor they know what is the real meaning of education. But in a sense it is good at least they are educated and they have some skills.

I don’t know my opinion feet in all the cases or not. But I don’t connect education only with money or power. Yes, we need money. However, education is not only about money. Education liberates you. It makes you free. It makes you liberal. It gives you dignity. It makes you better human being. Education is not only skill, it is more about making you a better person. And today, I am very much grateful to all my amazing teachers from elementary school to university. They gave me confidence. They gave me dignity.  They gave me a freedom to be myself. And my parents, who made me free from all the gender restrictions, from all the financial problem and always said me just you read then only we will be happy and treated me as if  I am the most intellectual girl of the world although I know I lack many things.