Mero Sansar- Nirjala Adhikari

  “पानाहरु खाली छन् । डायरी नयाँ छ तर भन्नको लागि केही छैन । भन्नेकुरा पनि सिद्विएपछि अरु केही बाकी रहँला र !” थाहा छैन किन यि यस्तै सोच्दै छु । ... निष्पट्ट अध्यारोमा आफूलाई अझ अध्यारो भेट्दैछु । कैसैले सोध्यो भने, “तिमी अध्यारो देखी डराउँछौ वा भिँड देखी” । म सजिलै भिडदेखी भनिदिनेछु ।  भिँड किन यति धेरै......भड्किलो छ । भिडको पछाडी किन यती धेरै धुलो छ । किन भिडले केही नदेख्ने बनाउँछ । थाहा छैन किन भिडले मलाई अत्याउँछ मात्र । कहिलेकाही त आफ्नो परिवार पनि भिडझै लाग्छ । यदाकदा त आफैँलाई भिड सम्झेर तर्सन्छु पनि । कुनै दिन भिडमा हराएँ भने मलाई खोज्न कोही आउँला कि नआउँला । वा म आफैँले आफैँलाई भेटुँला वा नभेटुँला । किन पत्रिका भिडझै लाग्छ । किन टिभिका मानिसहरु भिडझै कराउँछन् । किन सबैलाई लाग्छ उनीहरुले बोलेको कुरा सबैभन्दा अर्थपूर्ण छ । तर किन सबका आवाजहरु, शब्दहरु भिडको आवाज झै अष्पष्ट र कर्कश छन् । अधिर, अष्पस्ट्ट , र बेतालका यी आवाजहरुले म आतिएकी छु । तर बाधिएकी पनि छु । जान खोज्छु कहि पर.... किन यो भिडले मलाई बोलाएझै लाग्छ । र फेरी म भिडकै आवाजमा मिस्सिन पुग्छु । थाहा छैन किन मला

तिम्रो सिङ्गो उपस्थिती  मेरो सिङ्गो आयू थियो  तिम्रो उचाई देखेर  मैले आफ्नो पुड्काई थाहा पाए तिम्रो अग्लाइले मलाई बग्न सिकायो  तिमी पग्लिएर बनेको गहिराइले  मलाई डुब्न सिकायो  फरक यति हो तिमी परको हिमाल हौ  म वरको नदि ।। थाहा छैन तिमीले कहिल्यै बुझ्यौ वा बुझेनौं । सायद बुझेनौं वा कहिल्यै बुझ्ने छैनौ, यो म जान्दिन । तर यो कविता तिम्रो लागी थियो । हिमालको विम्बमा तिमी थियौ नदिको बिम्बमा म थिएँ । तिम्रो उचाई मेरो अस्तित्व बन्यो म तिम्रो अस्तित्वमा बाचेँ । कहिलेकाही लाग्छ म विम्बमा बाचें । तिमीलाई लाग्ला विम्बमा बाच्न सजिलो छ । छैन भन्न म सक्दिन, छ भन्ने मसँग साहस छैन । तिमीलाई लाग्ला म कवि भएँ र एक लहडी कविझै कवित्वमा बोल्दैछु । तिमीलाई लाग्नु ठिकै हो तर म कबि होइन म त प्रेमी हुँ । हुन त कवि र प्रेमी  हुनुको भिन्नता मलाई थाहा छैन । मैले जे लेखें कवि भएर होइन प्रेमी  भएर लेखें । आज आएर महशुस हुन्छ प्रेममा बाच्नु कवित्वमा बाच्नु रहेछ । सायद तिमी पनि प्रेम नभएर कबिता पो थियौ की ? तिमी एक मौन कबिता बन्यौ मैले त्यो मौनतालाई नै प्रेम गरें । मौनतालाई प्रेम गर्नु एकतर्फबाट हेर्दा तिम्लाई होइन

“अब तिमी ठूली भयौ यस्तो खेल्नु हुन्न । पुतलीसँग खेली राख्यौ भने तिमी कहिल्यै ठूली हुनेछैनौ” आमाले मेरो हातको काठको पुतली फालीदिँदै भन्नुभयो । “ तिमी त अप्सरा हौ, तिम्रो नाम पनि त अप्सरा हो । अप्सराहरु आफैँ पुतली हुन्छन् पुतली खेलाउँदैनन् ।” फेरी आमाले थप्नुभयो । म कक्षा सातको परीक्षा दिएर घरमा बसेकी थिएँ । म सँग बर्षौ देखी एउटा काठको पुतली थियो । साथमा उसका  लागि .....आमाका साडीका टुक्राहरु .......... साथमा अंगार..... कमेरो र रातो माटो  पनि थियो । उ मेरी सखी थिइ । म उसँग कसैले नदेख्ने गरेर गफ गर्थे । उ मेरो लागि सबै थिइ । कहिलेकाही बैनी ठानेर सिँगार पटार गरिदिन मिल्ने । कहिलेकाही सखा ठानेर गफ गरिदिन मिल्ने । कहिलेकाही आफैँ ठानेर आफैँ बनिदिन मिल्ने । आमालाई केही बर्षदेखी मैले पुतली खेलाएको मन पर्दैनथ्यो । म नछुनी हुन थालेपछि झन् मनपर्न छोडेको थियो । पहिलेपहिले म जाँतो पछाडिको सानो कोठीमा बसेर खेल्ने गर्थे । तर आमाको गालि खान थालेपछि काठको पुतलीलाई मैले मेरै खाट मुनी राख्न थालेँ । आमा मेलामा गएको बेलामा मलाई रमाइलो लाग्थ्यो । म उसँग खेल्न पाउँथे । आमाको आँखा छलीछली पुतलीसँग खेल्ने बानी म

मलाई थाहा थिएन ऊ को थियो हुनसक्छ एक बलत्कारी जसलाई मैले पर छोडेँ वा मैले एक अपराधीलाई प्रेमी माने  उसले मलाई छोड्यो  वा मैले अर्कोलाई भेटेँ र उसलाई गुमाएँ हुनसक्छ........ त्यो प्रेम थियो वा मैले पाएको बिछोडको उपहार  वा............ त्यो सब जो एकैसाथ मलाई मिलेको थियो । –जहाँबाट नैराश्यता सुरु भयो , रुपि कौर नैराश्यतालाई ब्यक्त गर्न सजिलो छैन अझ विम्बमा । भोगाइको हिसाबले आधुनिक समाजमा नैराश्यताको उपस्थिती एक पुरानो दोहोरिरहने विम्बझै लागे पनि कवितामा यसको उपस्थिती खासै धेरै भेटिदैन । नैराश्यताको शुष्म स्वरुपलाई ब्यक्त गरिएका माथीका हरफहरु रुपि कौरको पछिल्लो कविताकृति “होम बडी” बाट लिइएको हो । किताबमा उनी मानव शरीरलाई घरसँग तुलना गर्छिन् जसले पाठकलाई शरीररुपि घरको कवितात्मक यात्रा गराउँछ । नैराश्यता, खालीपन, यौनर्दूब्यबहार, प्रेम, सम्बन्ध, मानव जीवनका यी यस्तै आयामहरुलाई उनले पुस्तकमा घरकै बिम्बको वरीपरी रहेर ब्याख्या गरेकी छन् । धेरैले भोगेका तर बोल्न हिचकिचाएका यी अनुभबजन्य तहहरुलाई उनका कविताले पत्रपत्र केल्याएका छन् । अंग्रेजी पत्रिका “ग्राडियन” मा प्रकाशित एक आलेखमा जे ग्रिफथले भनेका

  सान्द्रा सिस्नेरोज यो लेखकको आफ्नै कथा हो, सान्द्रा सिस्नेरोजको कथा । लेखकको आफ्नै कथाले आप्रवासी, गरिव र  छ छोराहरु भएको परिवारकी एक्ली छोरी भएर लेखक बन्न चाहनु के रहेछ भन्ने बुझाउँछ । ब्यक्तिगत कथामात्र जस्तो  लाग्ने यस निबन्धको आयातन भने हामीले सोचेझै साघुरो छैन । यो आशा, निराशा र भरोसामा उभ्भिएको अक्षरको कथा हो । यस निबन्ध सन् १९९० मा ‘ग्ल्यामर’मा पहिलोपटक प्रकाशित भएको थियो । धेरै वर्ष पहिले जब म आफ्नो लेखन यात्राको सुरुवाती क्रममा थिएँ,  मलाई आफ्नै परिचय लेख्न भनियो । कथासंग्रहको लागि, जसमा मेरा कथाहरु पनि राखिएका थिए । मैले लेखेँ, “म छ जना छोराहरु भएको परिवारकी एक्ली छोरी हुँ ।” अनि फेरी सोच्न थालेँ , हो यसले मेरो बारेमा धेरै कुरा भन्छ तर पाठकको लागी मैले लेख्नुपथ्र्याे, “म छ जना छोराहरु भएको मेक्सिकन परिवारकी एक्ली छोरी हुँ ।” वा, “म मेक्सिकन बाबु र मेक्सिकन अमेरिकन आमाकी एक्ली छोरी हुँ” अथवा “म नौ जनाको गरीव परिवारकी एक्ली छोरी हुँ ।” यी सबै कुराहरुले आज म जे हुँ त्यो हुनुको महत्व राख्छ । म केबल एक्ली छोरी हुँ र थिएँ, मात्र एक्ली छोरी । छ छोराहरु भएको परिवारको एक्ली छोरी

  पुसको महिना काठमाडौँ अप्रिय लाग्छ । चिसा दिनमा चिसोपनलाई नै साक्षी राखेर कहि कतै बरालिउँ झै लाग्छ । पुस १३ मा थाहा छैन किन दुई दिनको बिदामा काठमाडौँमै बिताउँझै लागेन । बिहान लिनुपर्ने आफ्ना कक्षाहरु भ्याएँ ममिलाई भने घर लाउँछु । ममिले भन्नुभयो बिदा भयो र ! होइन त्यसै पन्ध्र पुस मनाउँन । छोरीको घर आउँने खबरले सायद ममि खुसी नै हुनुभयो ।  एक दिनपछि पन्ध्र पुस थियो । गुरुङहरुको लोसार, लोसारमा घरमा जानु भनेको बर्षौ सम्म नदेखेको लोसार झाकीँ हेर्नु पनि हो । त्यसको लोभ पनि थियो । घर गएँ । पुस १४ को दिन मेरो चिनजानको एकजना साथी उतै हुनुहुन्थ्यो । एकपटक भेटौ भन्ने लाग्यो । भोलीपल्ट बिहानै ममिलाई भने दिउँसो एकपटक बेशिशहर जान्छु है साथीलाई भेट्नु छ । पहिले ममिलाई लाग्यो होला केटी साथी हो । पछि सोध्नुभयो केटी कि केटा ? मलाई लाग्थ्यो मेरी आमा अल्लि उदार छिन्, उ बेला गाउँकै सबैभन्दा धेरै पढेकी पढाउँने मान्छे । “केटा साथी” मैले भने । ममिको अनुहार अध्यारो भयो । मैले आफ्नी आमाको त्यती अध्यारो अनुहार कहिल्यै देखेको थिइन । “नजा भन्न सक्नुभएन जा पनि भन्नुभएन । अनि एकछिन पछि भन्नुभयो “काठमाडौँमा जे गर

    स्कुलबाट फर्किदै छु । पानी परेको छ । छोरी र म एउटै छातामा छौँ । मेरो एक पाखो निर्थुक भिजिसकेको छ । “मामू आज घर गएपछि मम खाने है” । छोरी भन्छे म केही बोल्दिन । “हस् भन्नुस् न” उ फेरी जोड दिन्छे । म हुन्छ भनेझै गर्छु । कोठामा आइपुग्दा झमक्क साँझ परेको छ । बिहान पकाएका र खाएका भाडाहरु बेसिनमा त्यसै छन् । बाहिर केही मानिसहरु आएझै लाग्छ । किचनको झ्यालबाट हेर्छु । चिनेका तर चिन्न नचाहँने केही अनुहारहरु छन् । बाहिर उनीहरु कसैलाई सोध्दै छन् , “पुनम बस्ने घर यही होइन र ?” बाहिर कसैले हो भन्दैछ । उनीहरु सरासर भित्र पस्छन् ।  म उनीहरुलाई नदेखेझै गर्न सक्दिन । म किचन नभएर सुत्ने कोठामा लग्छु । नानी अलमलमा पर्छे । आएकामध्धे एउटीले भन्छिन्, “नानी मलाई चिन्यौ म तिम्रो ठूलोमामू !” छोरी अलमल्लमा परेर मलाई हेर्छे  म केही नभएझै गर्छु । म उनीहरुसँग चाहेर पनि सहज हुन सक्दिन । “यतिका समयपछि किन सम्झनु भयो?” म अरु कुनै भूमीका नबाधी सोध्छु । किनकिन म छोरीले सबैकुरा सुनोस् भन्ने चाहन्न । म उस्लाई बाहिर खेल्न पठाउँछु । “पुनम, खै के भन्ने तिम्रो गल्ति भन्न पनि म सक्दिन । तर कि घर फर्क कि डिभोर्स देउ ।

यी कुनै चित्रकारले क्यानभासमा कोरेका अस्तित्वका बाङ्गाटिङ्गा रेखाहरु होइनन् । यी कुनै बन्धनका प्रतिछायाहरु पनि होइनन् , न त जिविकाका लागी गरिएका जीवनका दुखेसाहरु । यी त प्रेमका पदचापमा भेटिएका उन्मूक्तिका बिम्बहरु हुन् ।  प्रिय सकमबरी प्रिय स्परेन्जा  सप्रेम मैले तिमीहरुलाई तिम्रा लेखकहरुले झै पात्रको चरित्रमा मात्र देख्न सकिन । लाग्छ, तिमीहरु बिना कविताका बिम्ब वा बिना बिम्बका कविताहरु हौ । कहिलेकाही सोच्छु तिमीहरु कविता होइनौ र पनि कविता हौ । पात्रलाई पात्र नठानेर साहित्यको सिंगो बिधा नै ठान्नु यो मेरो दुस्प्रयास हो , सायद प्रेमिल दुस्प्रयास ।  कहिलेकाही लाग्छ पारिजात आमा हो सकमबरी छोरी हो । साघुरो भूगोलभित्र आमा अट्छे भने छोरीको भूगोल त्यो भन्दा अति नै बृह्त कसरी बन्न सक्ला । सायद पारिजातको फराकिलो भूगोलको एक अंश सकमबरी हो  । हुनसक्छ पारिजात छाँया हो सकमबरी प्रतिछाया । छायाभित्र अटेको वा त्यो भन्दा पर पुगेकी सकमबरी सायद पारिजाताको कल्पनाको प्रतिस्थापन हो । पर अमेरिकाको सुदुरपूर्व गाउँ सिकागोको कुनै आप्रबासी घरबाट स्परेन्जा भन्छे, “ फ्ल्याट होइन । न कुनै अपाट्मेन्ट । वा कुनै पुरुषक

आजकल कविहरु जहाँतही भेटिन्छन् । कवि हुन सजिलो छ , केही शब्दहरु वा भावहरुलाई इन्टर दिई दिई लेख्दा हुन्छ । छाप्न पनि सजिलो छ कविता भनेर पढाउँनुस् तपाई सजिलै छापिनुहुन्छ । अथवा मेलोडा«माटीक भएर केही लयमा बोल्नुस् तपाईको नाम जताततै फिजिनेछ । तर कविताझै कवि हुनेहरु यो सहरमा गुमनाम छन् । सायद सहरले कविताको मौनतालाई बुझ्दैन । वा भनौ सहर कविहरुको मौनता प्रति बेखवर छ । आज म कविताझै लाग्ने एक कवि बारे बोल्दैछु । कविहरु प्रेमिल हुन्छन्, उनीहरु बारे हल्ला गर्नु  प्रेमिलताको नियमलाई तोड्नु हो । सायद नियमहरु तोड्नकै लागि बनेका हुन् । नियमको सुन्दरता त्यसलाई तोड्नुमा पो छ कि ? आज त्यही गर्दैछु । प्रसन्न घिमिरे मेरो लागि कवि र कविता दुबै हुन् । उनी हल्ला गर्दैनन् , शब्दमा निशब्दता खोज्छन् । कविता शब्दहरुको कोलाहाल होइन । कवि कुनै हाट बजार चिच्याउँने नटकी पनि होइन । कवि शब्द र भाव दुबै हो । जब शब्दहरुको कोलाहलमा कवि फस्छ तब कवि कवि रहदैन । कविता कविता बन्दैन ।  मलाई लाग्छ सहरले उनलाई विरलै चिन्छ । सहरले कोलाहललाई सुन्छ, यहाँ चिच्याउनेको कमि पनि त छैन ।  थाहा छैन “मिझोर” लेखेपछि उनी कहाँ हराए ।

       पुरुष बिनाका महिलाहरुबारे समाज जमेर चर्चा गर्छ । पुरुष बिना जीवन चलाएका महिलाहरुलाई कि त बहादुर ठान्निछ कि त लहडी । साहित्यमा पनि त्यहि लागु हुन्छ । पुरुष बेगरका महिलाबारे जति लेखिएको छ महिला बेगरका पुरुषबारे त्यसको तुलतामा असाध्दै कम लेखिएको छ । एक्ला पुरुष जसले आफ्नो जीवनमा अति नजिकका महिलाहरु गुमाएका छन्  उनीहरुका भित्रि कथा, जापानि लेखक हारुकी मुराकामी आफ्नो कथासंग्रह “ म्यान उइथवाउट उमनमा” प्रस्तुत गर्छन् । आख्यानको यो पुस्तकले बाहिरबाट हेर्दा कठोरजस्ता देखिने पुरुष भित्रका एक्ला र कोमल कथाहरु पत्रपत्रमा कहन्छ ।  सातवटा कथा सम्मिलित पुस्तकको पहिलो कथा रहेको छ “डा«इभ माइ कार” जसमा लेखकले श्रीमती गुमाएका एक्ला तर उनकै यादमा थप जीवन ब्यतित गरेका काफूकोको कथा प्रस्तुत गर्छन ् । जसमा कथाका प्रमुख पात्रले आफ्नो आँखामा आएको समस्याको कारण एक २४ बर्षीय महिलालाई आफ्नो निजि र्डाइभरको रुपमा राख्छन् र आफ्ना कथाहरु कहन्छन् । काफूको पेषाले एक रँगमञ्च अभिनेता हुन् । करिब दश बर्ष पहिले उनले  श्रीमती गुमाएका थिए । श्रीमतिसँगको बिछोडका साथै  अन्य घटनालाई सामान्य भवितव्य मानेर उनी  जीवनमा अघ

  सायद यो कथा मैले भनिन  भने अरु कसैले भन्ने छैन । वा अरु कसैले भने पनि यहि रुपमा भन्ने छैन । मैले अहिलेसम्म मेरो आफ्नै कथा आफ्नै हो भनेर भन्ने आट गरेकी छैन । यो साहस म भित्र बर्षौ सम्म मलाई विथोलेका तमाम बिरोधाभासको उपज हो । वा ति तमाम दुर्घटनाहरु जसका कारण आज पनि म बथोलिन्छु । यो मेरो निर्तान्त ब्यक्तिगत कथा हो तर म यसलाई ब्यक्तिगत मात्र भनेर अघुताभाषमा अन्त्य गर्न चाहन्न । यो कथा जति ब्यक्तिगत छ त्यतिनै राजनैतिक पनि छ । मेरा तमाम आफन्त र परिवारलाई नभनेको भए हुन्थ्यो भन्ने लाग्न सक्छ  वा यो पढेपछि दुखी पनि हुन सक्नुहुन्छ । मलाई अहिले पनि लाग्छ मेरो परिवारले यो नपढोस् । यो कागजझै कच्याकुचुक भएर डल्लो परेर म भित्र बर्षौ बाचिरहेको एक अध्यारो कथा हो । यो एक बिष्मृतिको संगालो हो जो आज पनि म सँगै छ । म यस्लाई एक सग्लो पाना बनाएर प्रस्तुत गर्न सक्दिन । लेख्दा खेरी यो लयमा नलेखिन पनि सक्छ । यो भन्दै गर्दा तपाईलाई म अल्लि बढी संकुचित, कुण्ठित र निराश लाग्न पनि सक्छ । तर यसलाई समुच्चतामा नबुझिदिनु होला । यो मसँगै बाचेका तमाम म मध्धेकोे एउटा म हो । सायद सबैभन्दा बिथोलिएको म । यो कथाको सुर

  चिसो दिन छ । चिसो बिहानीमा चिसा नै शब्दहरु बोकर आएकी छु । पुसको महिना न्यानोपन केवल एक कल्पना वा दिवासपना हो । डिसेम्बरलाई बिदा दिइसकेका छौ । चिसो भएर पनि फूलहरु फूल्न छोडेका छैनन् । नदीहरु वगिरहेका छन् । चराहरु आफ्नै उडानमा छन् । जानेर र आउनेहरुको लर्को छोट्टिएको छैन । संसार एक तमासले चलिरहेको छ । संसारसँगै चल्दिन भन्नु सायद संसारको अस्तित्वलाई अस्विकार गर्नु हो । तर किन थाहा छैन चाहेर पनि स्विकार्न सकिरहेको छैन । पुस त्यसै पनि एक चिसो महिना हो यसलाई केही घटनाहरुले अझ चिसो बनाएको छ । पुसको मध्यान्नमा हामीले सुजन र बिरेन्द्र लाई बिनाकारण नबाँच भनिदियौ । बाच्नेहरुको लिस्टबाट उनीहरु एकाएक हराए । सायद मर्नेहरुको वा मारिनेहरुको अंकमा दुई अंकहरु थपिए । केही आक्रोशहरु सडकमा, अखवारमा अनि सोसल मिडियाका भित्ताहरु थपिएँ । तर समाजलाई लागेन उनीहरुको मृत्यु हामी सबै असफल हुनुको एक मानक थियो । मानिसको रुममा, समाजको रुपमा अनि देशको रुपमा । तर एक दुई दिनमै सबै सामान्य बन्यो सायद अर्को महिना उनीहरु बारे कसैले हामीलाई सोध्यो भने हामी बेखवर बनिदिनेछौ । उनीहरुलाई जानेहरुको लिस्टमा हामीले बिनाकारण थप

निर्जला अधिकारी म लजको माथिल्लो तलाबाट पर सेताम्मै भएर निस्किएका बादलहरुलाई हेरीरहेछु । उनीहरुको उडानले मलाई लोभ्याउँदैछ । चाहेर पनि किन म उड्न सक्दिन । सपनामै सहि म उड्न चाहन्छु । मलाई उड्नेहरु देखेर सधै लोभ लाग्छ ।  किन बारम्बार आफैलाई भनिरहेछु आज तेरो जन्मदिन हो केटी तँ खुसी हुनुपर्छ । तर किन किन जन्मदिनमा पनि म दुखी छु । यो दुखी हुनुपर्ने दिन होइन । हुन त जन्मिनुमा मेरो कुनै योगदान छैन । जन्मेको मै खुसी हुनुपर्ने कुनै कारण पनि छैन । तर म आफूलै आफैलाई आजबाट चौँतिसको मान्न तयार छैन । मलाई हरेक जन्मदिन पश्चात आफ्नो उमेरमा थप्नुपर्ने अर्को थप अंकले सधै पिरोल्छ । हिजोसम्म तेत्तिसको म आज एकाएक कसरी चौत्तिसको हुनसक्छु । मलाई अंकहरुको यो खेल देखेर रिस उठ्छ । लजको  दिदी खाना खान बोलाउनुहुन्छ । म तल झर्छु । थालको एक छेउ राखीएको रायोको सागले मन खुसी हुन्छ । दिदीलाई थाहा छ मलाई रायोको साग मनपर्छ । आज जन्मदिन भएको कारण भन्दा पनि रायोको साग खान पाएको कारण म खुसी छु । दिदि भन्नुहुन्छ, “यो बर्खामासमा किन आयौ ? मलाई लागको थियो तिमी दशै पछि आउँछ्यौ” । “त्यसै दिदी” म भन्छु । म भन्न सक्दिन जन्मद