नेपाली भ्रसेस अंग्रेजी

− निर्जला अधिकारी
भाषा आवाज हो
अधिनायकत्व  होइन
भाषा जननी हो
कुनै बाद र  लिङ्ग  होइन

मूर्दावाद उसको शब्दलाई
मूर्दावाद उसको विचारलाई
माफ गर
आज आफ्नै  शब्दहरुले
आफैंलाई रंग्याएकीछु ।
माफ गर्नुहोला सुरुवात आफ्नै  कविताबाट गरेकी छु  र विषय हो भाषा । त्यसमा पनि अंग्रेजी  र नेपाली भाषावीचको द्दन्द भनौ वा त्यसले निम्त्याएको हिनताबोध र युफोरिया । माथि कवितामा पनि भनेकी छु भाषा आवाज हो अधिनायकत्व होइन । तर मैले त्यस्ता ब्यक्तिहरु भेटेकी छु जसले अंग्रेजी  नजान्नेलाई सारै ठेट भाषामा भन्दा सारै मूर्ख सम्झन्छन् । र मेरा त्यस्ता साथीहरु र आफन्तहरु  पनि छन्  जसलाई अंग्रेजी  नजानेकोमा सारै हिनताबोध छ । तर भाषा आफैंमा  विद्वता र हिनताबोधको बिम्ब कसरी बन्न सक्छ ? अंग्रेजी  जान्नुको युफोरीया र नजान्नुको हिनताबोध  के आफैंमा सहि कुरा हो ? यी प्रश्नहरुले यदाकदा मलाई झक्झकाउने गर्छ । र सोच्ने गर्छु अंग्रेजीले निम्त्याएको हिनताबोध र युफोरीयाले दिर्घकालिन परिणाम के ल्याउला ।
एकदिन कामबिशेष रुपमा एकजना दिदिसंग  भेट भएको थियो । हामी एउटा कार्यक्रममा थियौं ।  उहाँ ब्रदरहुडलाई नेपालीमा भात्तृत्व भनिन्छ भन्ने थाहा पाएर एकदमै हांस्नुभयो त्यो हांसोमा  थोरै नेपाली भाषाप्रतीको हेयकर दृस्टिकोठ पनि थियो । र मलाई लाग्यो हामी भाषालाई लिएर कतिधेरै जजमेन्टल हुदैछौं । जब अंग्रेजीको कुरा आउंछ म आफैं पनि अल्लि बढि सजग हुने गर्छु  तथापि मेरो लागि सामान्य बोलिचालिको अंग्रेजी टाउकोदुखाई कहिल्यै भएन । र पनि मलाइ मेरो   अंग्रेजीमा त्यती विश्वास लाग्दैन जति नेपालीमा  लाग्छ ।अथवा भनौ मेरो पृष्ठभूमी अंग्रेजीमय छैन । मेरो अंग्रेजी त केवल जान्नुपर्छ भनेर जानेको अंग्रेजी मात्र हो । तर म जति अंंग्रेजी नजाान्नेको संख्या ठूलो छ, र पोख्त हुनेको जमात पनि ठूलै छ । यधंपि अंग्रेजी आफैंमा विद्वता, आधुनिकता र सोकल्ड उच्चताको मानक भने हुदै होइन ।
दुखको कुरा, अहिलेको हाम्रो  समाज अंग्रेजी सिक्नुपर्छ भन्ने कुरामा जति उद्वत छ नेपाली छोड्नुहुन्न भन्नेकुरामा त्यति सजग छैन । त्यसले अंग्रेजी जान्ने र नजान्ने बिचको खाडल गहिरो हुदै जादैछ । फलतः अंग्रेजी जान्नेहरुमा नचाहिंदो दम्भ बढाएको छ भने नजान्नेहरुमा म केहि गर्न सक्दिन किनकि मलाई अंग्रेजी आउदैन भन्ने जस्तो हिन भावना जागृत गर्दैछ । थाहा छैन यसले अबका नानिहरुमा नेपालीप्रति कस्तो दृस्टिकोण निर्माण गर्ला । र शहरबजारमा अंग्रेजी स्कुमा पढेका नानीहरुले हाम्राँ गाउंघरका  अंग्रेजी कम जान्ने नानीहरुलाई कस्तो ब्यबहार गर्लान् । यो कुरा छलफलमा आएकै छैन ।
बिषय त्यति गम्भिर नलाग्न सक्छ । किनकि अहिले हाम्रो  लागी जति अंग्रेजी आवस्यक छ त्यति नेपाली नहुंदा केहि हुदैन भन्ने लाग्न सक्छ । तर दिर्घकालिन रुपमा एउटा भाषाप्रतिको  अति लगाव र अर्को भाषा जो आफ्नो  हो त्यो प्रतिको बेवास्थापन के आफैंमा उचित हो? र यसले अबका स–साना नानिहरुमा  कस्तो असर पर्ला? यी प्रश्नहरु प्रश्नमै सिमित छन् अझै पनि ।
अर्को कुरा, नेपाली जुन हाम्रो हो र त्यो जान्नुलाई किन कमजोरी ठान्छौ? अंगेजी जुन हाम्रो होइन त्यो नआउंन पनि सक्छ किन त्यसलाई हिनताबोधको बिषय बनाउछौं? यस्तै बिषयमा भारतीय कवि उदयप्रकाशको एउटा कविता एकदमै मनपर्छ जसको शिर्षक छ “एक भाषा हुवा करती हे” । जहा उनी लेख्छन्ः
यह वही भाषा है जिसमे इस मुल्क में हर बार कोई शरणर्थी, काई तिजराती, केई फिरंग
अटपटे लहज मे बोलता और जिसमे व्याकरण की रौंदता
तालियों की गडकडाहट के साथ दाखिल होता हे इतिहास मे।।
माथि उद्धृत पंक्रिमा उनि भन्छन्, “ यो त्यहि भाषा हो जसको व्याकरणीय कमजोरीलाई पनि तालिले स्वागत गरिन्छ इतिहासका पानाहरुमा  ।“ उनले यो कविता भारतमा रहेका सो–कल्ड उच्च वर्गको अंग्रेजी मोहलाई ब्यङ्यात्मक शैलिमा लेखेका यिए । यसो विचार गर्दा अहिले हाम्रो अवस्था पनि यहि छ । जति बिचबिचमा अंग्रेजी मिसाएर नेपाली बोल्नुलाई राम्रो मानिन्छ त्यति ठेट नेपालीमा बोल्नुलाई नराम्रो । तर के अंग्रेजी आफैंमा ज्ञानको मानक हो त?  हामी जसको पहिलो भाषा नेपाली  वा अन्य मातृभाषा हुनसक्छ उसलाई अंग्रेजी नआउंनु सामान्य होइन? यी यस्ता प्रश्नहरु एकफेर हामी सबैले आफैंलाई सोध्न आवश्यक छ की?
अंग्रेजी आउनु एकतर्फबाट सोच्दा कुल मोर्डन लाग्नु स्वभाविक हो हाम्रो जस्तो अतिकमबिकसित मूलुकमा । तर वोस्र्टन हुनुु, अंग्रेजी जान्नु आधुनिक र  बौद्दिक हुनु  कदापि होइन । अन्त्यमा, हामीलाई अंग्रेजी नआउन सक्छ, हामी जिन्स नलगाउन सक्छौं, हामी लजाएर बोल्न सक्छौं यसको मतलब हामी मूर्ख कदापी होइनौं, भाषा माध्यम मात्र हो आफैंमा विद्धता हुदै होइन ।