नेपथ्य

यो नेपथ्यको आवाज हो । जसलाई यो मेरो आवाज हो भनेर भन्नु छैन । अथवा भनेर पनि नभनेझै गर्नुछ । अथवा दावी गर्नु छैन । बाचेर पनि नबाचेझै गर्नु छ जसरी खाली पानाहरु गरीदिन्छन् । जसरी उडीरहेका पन्छिहरु गरिदिन्छन् । जसरी फूलीरहेका फूलहरु गरीदिन्छन् ।

किन मानिस मात्र आफ्नो अस्त्विलाई दावी गर्छ । कहिलेकाही पूर्नदावी पनि गरिदिन्छन् । तर प्रकृतिले त गर्दैन । के मानिस प्रकृतिको अंश होइन ? अथवा मानिससँग अरु केही छ जसले उसलाई मानिसझै बनाएको छ । .........

सोचिबस्नु बाहेक मसँग अरु केही छैन । म बाचेको झै गर्न सोचिबस्छु । समय छ त्यसैले सोच्छु । अथवा नभएको भए पनि सोच्ने गर्थे । तर म सोच्न चाहन्न । बाच्न चाहन्छु । आज पनि म बाच्न चाहन्थे तर सोचिरहेछु ।

शनिबारको बिहानीलाई मैले सदाझै स्वागत गरेँ । आज बिहानीलाई मैले होइन बिहानीले मलाई स्वागत गर्यो । शनिवार भएकाले नानीहरु बिहानै किताबकापी बोकेर बाहिर निस्केनन् जसरी म निस्कन्थे । एकलाशको बिहानीसँग चियाका चुस्की थिएँ । उनीहरुलाई मैले रित्ताए । उनीहरु रित्तिए । किताबहरु मेरा साथी हुन् सधैका साथी । आदि पढिसकेको पुस्तक निकालेँ तर पढिन । मोबाइ हेरेँ । बिहानै बिहानै मानिसहरु चर्का बहसमा थिए । आज नारी दिवस – आक्रोश र शुभकामनाका कयौ शब्दहरु । केही गाली, केही उत्साह केही दुखेसा । सायद संसार यसरी नै चल्छ । केही भन्नु थिएन । सायद कसैले भनिसकेको कुरा फेरी दोहोर्याउनु आवस्यक पनि थिएन ।

मैले शुभकामनाका शब्दहरु लेखिन । म समानता चाहन्छु । म नारीवादी पनि हुँ तर कस्तो नारीवादी थाहा छैन । महिला नै भएपनि म सँगैका छोरीमान्छेको जस्तो मेरो जिन्दगी रहेन । त्यसमा केही गुनासो पनि छैन । कट्टर नारीवाद नपढेको पनि होइन । तर मानिसझै बन्न नदिने कट्टरतामा म अब अडिरहन सक्दिन । अगाडी बढ्नु पनि छ इतिहासप्रति केही गुनासाहरु पनि छन् । इतिहासलाई दोहोर्याउनु पनि छैन ।

म दोधारमा छु समयसँगै म अल्लि बढी सहनशील भएकी पनि हुनसक्छु । तर मेरो ब्यक्तिगत नारीवादको अबधारणालाई सर्वमान्य बनाउँन म सक्दिन । मैले देखेको इतिहास एक पहाडी सामान्य लेखपढ गर्न सक्ने पढ्र्नुपर्छ भने पनि आफ्नै खाले सामाजिक परिबन्धलाई बोकेको इतिहास हो । मसँग जातले, संरचनाले, पारीवारीक बिरासतले दिएका केही अवसरहरु थिए । जो अरुसँग नहुन सक्छन् । अथवा मैले पाएको शिक्षाको कारण मस्ाँग अरु महिलाभन्दा केही दब्भ र आट पनि हुनसक्छ । अथवा मलाई अरु कम आटिला पनि लाग्न सक्छ । तथापी यो बिचारको लडाइ हो । समान कामको लागि समान ज्यालाको लडाइ हो । राजनैतिक अवसरका लागि बोलीने पृष्ठभूमी हो जसलाई नकार्न सक्दिन । नारीवाद कुनै बिशेष बाद होइन एक राजनैतिक बिचारधारा हो जसले समानता चाहन्छ । समानता सापेक्ष शब्द हो । यसका आफ्नै लुपहोलहरु हुनसक्छन् । 

अब लँैगिकता एक तरल अबधारणा हो । यो स्त्री पुरुषको कुरा मात्र होइन लँैगिक तथा यौनिक अल्पसंख्यकको कुरा पनि हो । नारीवादले पृत्तिसत्ताको बिरुद्घ बोले पनि, यसबाट पीडित महिलाहरु मात्र र यसका पिडक पुरुष मात्र होइनन् । यो तँ ठूलो कि म ठूलो भन्ने इगोको लडाइ होइन । यो त समानताको लडाइ हो । यो त खराब अबधारण बिरुद्घको एक साझा मोर्चा मात्र हो ।

  समाज कहिल्यै सपाट थिएन । शक्ति र सत्ताको यो हजारौ बर्षको इतिहासले हामीलाई सबैभन्दा बढी केही दिएको छ भने त्यो असमानता दिएको छ । यस बिरुद्घ कसरी लड्ने यसलाई कसरी लिने यो समाज र ब्यक्ति सापेक्ष कुरा हो । लडाइ र असमक्षदारीका तहहरु ब्यक्ति र समाज पिक्षे फरक हुनसक्छ ।

एक मानिस एक कथा

“यो अंकको कथा होइन । तर मानिस पनि त अंक नै हो । के मानिसलाई अंक मान्दिँदा हुन्छ ? वा भनिदँदा हुन्छ तिमी अंक होइनौ अरु केही हौ ।” उ भन्छ– “मानिस कथा हो । मात्र कथा । एक मानिस एक कथा” 

उ सपनामा यस्तै यस्तै भन्छ । म सपनाबाट बिउँझन्छु । सोच्छु मानिस कथा हो वा अंक हो । वा केही होइन । उसले दिएका मानिस र जीवनका प्रतिकहरु बारे म किन सोचौ । तर उ सपनामा आइरहन्छ र यस्तै कुरा गर्छ । उ सपनामा किन आउँछ र किन यस्ता कुरा गर्छ । कयौ पटक सपनामै उसले मलाई तर्साएको पनि छ । म उ देखी डराएकी पनि छु । उ सपनाको मानिस हो । म यस्ता कुरा गने मानिस बिपनामा भेट्दिन । बिपनामा भेटौ भेटौ भन्ने नलागेको पनि होइन । तर भेट्दिन । दुखी छु उ सपनामा मात्र आउँछ ।

आज दिनभर घाम लागेन । कामबाट फर्के । लाग्यो बिना घामको दिनलाई साथ दिनु भन्दा बिना सिमानाको सपनालाई साथ दिउँ । आज दिउसै सपनामा उ आयो र यस्तै यस्तो कुरा गर्यो । किन किन आज मलाई सपनामानै लाग्यो किन तिमी बिपनामा आउँदैनौ । मैले उसलाई बिपनामा आउँन आग्रह गरेँ । उसले मेरो आग्रहलाई नकार्यो र भन्यो “एक सपना एक मानिस, म सपनाको मानिस हुँ “ । यति भनिसकेपछि म बिउँझे तर उ मसँग थिएन । उ त सपनाको मानिस थियो । उ सपनाबाटै बिदा भयो ।

फेरी सोचे किन उ सपनामा मात्र आउँछ र यस्तै यस्तै कुरा गर्छ । किन म बिपनामा उ झै अरु भेट्दिन । तर सोचिबस्छु किन उ सपनामा आउँछ भनि । सायद उसले भनेको ठिकै हो । उ कथा हो । उ कथाकै स्वरुपमा आउँछ र कथाकै स्वरुपमा बिदा हुन्छ । तर बिपना किन सपना झै हुँदैन । म  उसलाई बिपनामा नभेटेको मा दुखी छु । दुखी भन्दा बढी बेखुस छु । 

प्रिय सपनाको मानिस, 

सपनामा मात्र होइन बिपनामा पनि तिम्रो पर्खाइमा छु । सायद पर्खनु मेरो नियती हो । सायद पर्खाउँनु तिम्रो नियती हो । हुनसक्छ पर्खाउँनु पर्खिनु हामी दुबैको नियती हो । तिमीझै अरु कोही बिपनामा नभेटेकोमा दुखी छु । तिमीलाई सपनामा भेटेकोमा खुसी छु । म जीवनलाई अंक मान्छु । तिमी जीवनलाई कथा मान्छौ । थाहा छैन कुनै दिन मेरो अंक र तिम्रो कथा जोडिनेछ र हामी एक कथा बन्नेछौ  कि छैनौँ । म अंकको पर्खाइमा छु । हुनसक्छ तिमी कथाको पर्खाइमा छौ । तर म तिम्रो जीवनको कथा बन्न चाहन्न । म त अंक बनेर जोडिन चाहन्छु ।

 नोट टु बि नोटेड्– यो कथा पनि होइन । उ सपनामा आएको पनि होइन । तर लेखिका चाहन्छीन उ सपनामा आओस् । लेखिका त उ  बिपनामा आएको पनि देख्न चाहन्छीन् । यो लेखिकाको आफैँभित्रको मनोभाव मात्र हो । न जीवन अंक हो । न जीवन कथा हो ..............

अब्यक्त

 

के पानाहरु खाली छोडिदिउँ कविता अघिको कागज झै । यो बिरक्ति होइन । निसारता पनि होइन । थाहा छैन यो के हो । ब्यक्त गर्न जति सजिलो छ बिना कुनै अभिब्यक्ति  बाच्न  पनि त गाह्रो छ । 

इस्परेन्जा आएकी छ सपनामा । उ चाहन्छे उ झै म पनि मेरो आफ्नो नामाकरण आफैँ गरु । हुन त म पनि उ झै बन्न चाहन्थेँ । उ सान्द्रा सिस्नेरोजको भूगोलबाट मेरो आगनमा आइपुगेकी म थिइ । पहिलोपटक उस्लाई भेट्दा लागेको थियो उ म नै हो । फरक यति हो उसको झै मेरो कपाल कुच्चो जस्तो छैन ।  उ झै म पनि कुनै दिन आफ्ना कथाका किताबहरु बोकेर पर भाग्न चाहन्थे र फेरी फर्कन चाहन्थे ।  तर त्यस्तो भएन म मेरा कथाहरुलाई बोकेर कही हिड्न सकिन । मेरा कथाहरु कहि कतै मेरो ल्यापटपको किबोडहरुमा चिप्किराखे जसरी रुखहरु जमिनमा चिप्कन्छन् । म कथा बोकेर कहि कतै पर भाग्न चाहन्थेँ । खै किन मैले भाग्ने भुगोल भेटिन ।

प्रिय स्परेन्जा सपनामा तिमी आउनु नौलो होइन । तर तिमी किन आयौ भन्ने कुराले यदाकदा मलाई झस्काउँने गर्छ । म कथाका किताबहरु बोकेर कहि कतै पर भुगोलमा अरु कुनै कथा खोज्न म जान सकिन । मलाई थाहा थियो मसँग त जन्मदै मस्र्याङ्दीको धुन थियो र साथमा किनारा पनि थियो । मसँग बग्ने डुब्ने दुबै स्वतन्त्रता थियो । मस्र्याङ्दीले मलाई भाषा र लय दुबै दिएको थियो । तर नदिको भाषा बुझ्न पनि नदिभन्दा पर पुग्नु पर्ने रहेछ । बिना दुरी त आफैँलाई पनि नदेखिदो रहेछ ।

तिमी झै थाहा छैन कुनै आफैँलाई खोज्दै निस्कनेछु र आफूलाई भेट्ने छैन । नभेटिएकी आफूलाई खोज्न खै कहाँ धाउँनेछु । सायद तिमीलेझै लेख्नेछु अनि लेखेकोमा लाज मान्नेछैन । कुनै दिन तिम्रा पानाहरु कहि कतै तिमीले भनेकी थियौ “सेम इज ब्याड यू नो” । सायद कुनै दिन मैले पनि आफूले आफैँलाई भन्नेछु । 

  तर थाहा छैन किन तिमी सपनामा आएर गएको दिन मलाई सधै लाग्छ  मैले आफैलाई भेटेँ । यो यत्रो दुनियामा आफूझै लाग्ने तिमीझै अरु कोही भेटेकी छैन । कथाहरु बोकेर कही कतै भाग्ने फेरी आफ्नो झै लाग्ने हामी दुबैका सपनाहरु हुन् । मैले पुरा गरे तिम्रो हुनेछ । तिमीले पुरा गरे मेरो हुनेछ । अनि   कसैले नि पुरा नगरे थाहा छैन हाम्रा सपनाहर अरु कसको हुनेछ । 

म यी सबै कुराहरु पानामा उतार्छु तर मेरो इतिहासले मलाई त्यति पिरोल्दैन । म लेख्छु – यदाकदा आँप सडकले मलाई अलबिदा भन्छ । उसले मलाई बाँधेर राख्दैन । मलाई उड्न दिन्छ, आफ्नै सपनाको उडानमा ।

एकदिन जब म आफ्ना किताबकापी पोको पार्नेछु र साँच्चिकै आँप सडकलाई अलबिदा भन्नेछु तब म उसलाई सदासदाका लागी हृदयमा राख्न सक्ने भैसकेकी हुनेछु । एकदिन म यहाँँबाट पर पुग्नेछु ।

साथीहरु र छिमेकीहरुले भन्नेछन्, के भयो यो स्पिरेन्जालाई ? किन ऊ किताबकापीसँगै गई ? किन ऊ यति पर गई ?
तर उनीहरुलाई थाहा हुनेछैन, म फर्कनकै लागि गएकी हुँ । उनीहरुका लागि जसलाई मैले पछाडि छोडेँ । उनीहरुका लागि जो यो सडकबाट कहिल्यै बाहिर निस्कन सक्दैनन् ।

प्रिय फागुन,

 

यो सम्बोधनहरु बिचको सम्बोधन मात्र हो । म तिमीलाई अप्रिय पनि भन्न सक्थेँ तर भनिन । मलाई हुरी र बतासहरु कथा र सिनेमामा मात्र मन पर्छ । तिमीसँगै भित्रने बतासलाई म आज पनि अपनाउँन सक्दिन । यो अस्विकृतिलाई तिमीले स्विकानैर्छ ौ भन्ने मलाई लाग्छ । हुन त स्विकृती र अपनत्वबिना बाच्नु के हो मलाई थाहा छ । तर माघ सक्किने बेला हरेक बर्ष मलाई लाग्ने गर्छ तिमी नआइकन चैत आओस् वा बैशाख नै आइदियोस् ।

यो कठोर महिनाको कोमल दिन हो । दिनभर हुरी चल्यो तर घाम पनि लाग्यो । बतासले घामलाई लखेट्न सकेन । सायद साँझपख पानी पर्नेछ । पानीका थोपाहरु सुकेका सुख्खामाटाका डल्लाहरुमा पर्नेछन् र अनौठो बास्ना छाउनेछ् । हो म यहि पर्खाइमा छु । मलाई माटोको बास्ना सुघ्नु छ । मलाई फेरी माटोझै भएर धुमिलिनु छ र आफ्नै लयमा सग्लिनु पनि छ ।

आज म कथा लेख्न चाहन्थेँ कसको बारेमा तिम्रो बारेमा । तर के तिमी बारे लेख्दैमा तिमी मेरो प्रिय बन्नेछौ..... कदापी बन्ने छैनौ । तिमीसँगै उडेका म भित्रका केही स्थिरताहरु म आज पनि बोटल्न खोज्छु । तर सक्दिन । तिमीले उजाडेको सिँगो म फेरी कहिल्यै सिँगो हुनेवाला छैन । हरेक फागुनले मलाई फेरी अर्को पटक त्यही बिष्मृतिमा लग्छ जहाँ म कहिल्यै फर्कन चाहन्न । जहाँ म कहिल्यै पुग्न पनि चाहन्न तर प्रत्येक वर्ष पुग्ने गर्छु । 

तिमी बारे लेख्छु पनि मेट्छु पनि । कहिले मेट्छु अनि फेरी लेख्छु । तर प्रत्येक पटक बिम्बमा लेख्छु । कसैले नबुझुन् झै लेख्छु तर यदाकदा बुझुन भन्ने पनि लाग्छ । कहिलेकाही लाग्छ म मेरो भावनाको सबैभन्दा खराब अनुवादक हो । म चाहेर पनि म मेरा भावनालाई निष्बस्त्र नाङ्गै प्रस्तुत गर्न सक्दिन । म काँतर छु । कठोरतासित म कोमल भएर प्रस्तुत हुन्छ । हुरी बतासहरुलाई पनि केही सिँगारेर प्रस्तुत गर्छु । भावनाहरु नाङ्गा हुन्छन् तर यदाकदा तिनलाई पनि कोमल बिम्बमा प्रस्तुत गर्छु । सायद शब्दमा प्रस्तुत गर्दा पनि म आफू कम र शब्दहरुको लालित्यता बढी हुन्छ ।

यो तिमीलाई लेखेको अस्विकृती पत्र हो । म तिमीलाई स्विकार्न चाहन्न । मलाई तिमीसँगै भित्रने बतास, हुरी र असिनासँग डर लाग्छ । तर यो पढिरहँदा तिमीलाई प्रेम पत्रझै पनि लाग्न सक्छ । मैले पनि आजसम्म सबैभन्दा सुन्दर पत्रहरु अस्विकृति पत्र नै पाएकी छु । स्विकृती दिन सजिलो छ, प्रेम गर्न सजिलो छ तर प्रेमपूर्वक अस्विकृती ब्यक्त गर्न गाह्रो छ । सायद म त्यही गर्दै छु । म तिमीलाई जीवनबाट टाढा पठाउँन चाहन्छु तर प्रेमपूर्वक । सायद म घृणालाई प्रेममा ब्यक्त गर्न खोज्दै छु । 

प्रिय फागुन, फेरी पनि मेरो अस्विकृती पत्रलाई प्रेम पूर्वक स्विकार । चाहेर नचाहेर तिमीले जे दियौ त्यो मलाई स्विकार्य थिएन । म त यदाकदा आफैँलाई पनि स्विकार्दीन तिमीलाई त परको कुरा । म फेरी सिँगो हुन चाहन्छु । आफैँसँग जुध्न चाहन्छु । आफैँलाई भेट्न चाहन्छु । नदी र हिमालझै अग्लिन र डुब्न दुबै चाहन्छु । तिमी आएपछि मैले बिर्सेकी छु म त नदीकिनाराकी हुँ । मेरा डोबहरु क्षणिक हुन्  । मेरा पाइलाहरु, मेरा दुखसुख, मेरा पाइलाहरु सबैसबै निमेशभरका हुन् भनेर । म चाहन्न म टुक्रिएर बनेका चोइटाहरुले मलाई नै बिझाउँन । म त बाफ झै उड्न र नदी झै बग्न चाहन्छु । तर मलाई तिमीसँगै भित्रने बताससँग डर लाग्छ । के तिमी मलाई बर्षात् मात्र दिन सक्दैनौ ?