को कस्तो नारीवादी ?– एक अल्लारे नारीवादीको बकपत्र

 

  स्कुल पढ्दा नारीदिवस मनाइन्थ्यो । किन मनाइन्थ्यो थाहा थिएन । कसरी मनाइन्थ्यो त्यो आज पनि याद छ । सधै केटाहरुले कब्जा गर्ने माइक्रोफोन र पोडियम त्यो दिन केटीहरुको हातमा पुग्थ्यो । म भन्दा ठूला दिदीहरु माइकमा के के बोल्थे । कोही गीत गाउँथे । कोही जोक भन्थेँ । त्यहि दिन एक बर्ष घर नजिकैको  दिदीले मलाई पनि मञ्चमा बोलाउनुभयो । सायद त्यतिखेर म तिन कक्षामा पढ्थेँ ।  काम्दै गएर कामेकै स्वरमा एउटा कथा भनेर फर्के । त्यस दिन मैले भाइका जुत्ता लगाएर स्कुल गएको थिएँ जुन हिड्दा बज्ने गथ्र्यो । त्यो समय छोरीहरुलाई जुत्ता किनिदिने चलन कम थियो । मञ्चमा बोल्ने भएर ममिले मलाई त्यस दिन भाइको जुत्तामा पठाउनुभएको थियो । म माइकमा बोल्न पाएकोमा खुसी भएँ । तर त्यो खुसी धेरै समय टिकेन जुन दिदीले मलाई मञ्चमा बोल्न बोलाउँनुभएको थियो त्यही दिदीले बेलुका घर फर्केपछि भाईको जुत्तामा गएको भनेर जिस्काउनुभयो । त्यो दिन पश्चात म नारीदिबसमा दिन मञ्चमा कहिल्यै उक्लिन ।

नारीदिबस थाहा भएँ पनि नारीबाद भन्ने शब्द मैले धेरै पछि सुनेँ । त्यो पनि नेपालीमा होइन अंग्रेजीमा सुनेँ । आज पनि मलाई लाग्छ मैले बुझेको नारीवाद पश्चिमा भर्सनको नारीवाद फेमेनिजम हो । बिए पढ्नु अघि मैले नारीवाद भन्ने शब्द कहिल्यै सुनेको रहेनछु । अथवा सुनेर पनि ध्यान दिएको रहेनछु । बिए पहिलोबर्ष साइमन दि बुबाको “द अदर” भन्ने निबन्ध थियो साथमा क्रिटिकल थेरीमा “फेमेनिजम” भन्ने अर्को च्याप्टर पनि थियो । पहिलोपटक मैले पढ्नुपर्ने किताबहरु अति अचम्मका लागेँ । त्यो अघि मैले लैङ्गिक बिभेद र असमानता बारे कहिल्यै बुझेकै रहेनछु । हामीलाई अंग्रेजी पढाउँने शिक्षक आफूलाई कडा नारीबादीको रुपमा प्रस्तुत गर्नुहुन्थ्यो । उहाँ साच्चिकै नारीवादी हो वा होइन भन्ने कुरामा मलाई आज पनि संका लाग्छ । तर उहाँ आफूलाई कट्ठर नारीबादीको हुँ भन्नुहुन्थ्यो । उहाँकै लिएकै नामका आधारमा मैले त्यहि समय तसलिमा नसरीनका नेपालीमा अनुदित धेरै पुस्तकहरु पढेँ । त्यो समय नसरिनका पुस्तकहरु काठमाडौँमा सजिलै पाइन्थ्यो ।

अहिले मलाई सबैभन्दा पछुतो केही लाग्छ भने त्यो समय नसरीनका पुस्तकहरु पढेकोमा लाग्छ । मलाई कहिलेकाही लाग्छ उनका किताबहरुले  मेरा कोमल र चञ्चल किशोर बर्षहरु उराठ बनाइदिए । आज पनि म कसैलाई नसरीनका पुस्तकहरु पढ्ने सल्लाह दिन्न । नसरीनका पुस्तकहरुले मलाई एकाएक पुरुष बिरोधि बनायो । कहिलेकाही मलाई लाग्छ मैले प्रेम गनुपर्ने उमेरमा घृणा गर्न सिकेँ । धेरैका लागि नसरीनका पुस्तकहरु प्रेरणादायक होलान् तर मेरा लागि बनेनन् । अहिले फर्केर हेर्दा उनले बुझाएको नारीबादसँग मलाई असाद्घै समस्या छ । तर त्यसलाई समस्या हो भनेर निर्कोल गर्न पनि मलाई धेरै बर्षहरु लाग्यो । 

नसरीनका पुस्तकहरुको प्रभावले मलाई रमाइलो लाग्ने मैले धेरै कुराहरु गरिन् । प्रेम गर्न सिकिन । आफूभित्रको स्त्रित्वलाई मैले लामो समयसम्म लुकाएर राखेँ । आजकल आएर महसुस हुन्छ म भित्र ममता,  प्रेम जस्ता फेमिनाइन गुणहरु अथाहा रहेछन् । तर उनका पुस्तकहरुले मलाई कठोर र रिसाहा बन्न मात्र सिकाए । आफैलाई नचिन्ने बनाएकोमा उनको नारीबाद मलाई आजकल त्यति प्रेमील लाग्दैन ।

  तर लामो समयपछि मात्र मैले आफैजस्ता लाग्ने खुकुला नारीबादीहरु साक्ष्यात्कार भएँ । मलाई कसिला र शिद्घान्तको एकोहोरो पाठहरु मात्र पढाउँनेहरु अरसिक लाग्छ । आज मेरा लागि नारीबाद मेरो स्वतन्त्रता र अधिकारको मात्र बिषय होइन मसँगै बाचेका र हुर्केका मेरा पुरुष मित्रहरुको खुसी पनि हो । यदाकदा लाग्छ जति म महिला भएकै कारण संरचनाको कसिमा कसिएको छु त्यहि संरचनाको कसिमा उनीहरु पनि कसिएका छ । महिला पुरुष भन्दा कसियका त समलिङ्गिहरु छन् । मलाई लाग्छ अबको नारीवाद हामीसबैलाई मूक्ति दिनुपर्छ, स्वतन्त्रता दिनुपर्छ ।

    भखरै चियामाण्डा आदिच्येको  “हामी सबै नारीवादी  हुनुपर्छ“ र “नारीवादी घोषणापत्रका लागि पन्ध्र सुझाब पढी भ्याएको छु । मलाई उनी मनपर्छ । नारीवारी हुनु भनेको अरसिक हुनु, अप्रेमिल हुनु भन्ने कुरामा उनी बिश्वास गर्दिनन् । तर पनि मलाई लाग्छ म भित्रको नारीवाद सपाट नारीवाद होइन । म नारीवादी भएर पनि कयौ पटक म जस्तै आफ्नै नारीवादमा बिश्वास गर्ने मानिसलाई कर्के नजरले हेरेको छु । मलाई आज पनि भ्यानिटिमा बिश्वास गर्ने कयौ महिलासँग गुनासो छ । मलाई स्वतन्त्रता र सबलीकरणको नाममा गरिएको सौन्दर्य प्रतियोगितासँग पनि समस्या छ । मलाई हरेक चिजलाई लैङ्गिकताको नजरले हेर्नेसँग पनि समस्या छ । मलाई कहिलेकाही लाग्छ म समस्याग्रस्त नारीवादी हुँ। 

नारीवादको पनि आ–आफ्नै वर्ग र समूहहरु रहेछ । म ति कुनै बर्ग भित्र पनि नअट्ने रहेछु ।  नारीवादी भएर पनि रुपान्तरण हुन नसक्ने समयअनुसार परिस्कृत र तरल हुन नसक्ने अटल नारीबाद समस्याग्रस्त लाग्छ   । तर मानिसको रुपमा महिला पुरुष र यौनिक र लैङ्गिक अल्पसङ्ख्यकलाई एकै नजरले हेर्न नसक्ने समाजसँग पनि गुनासो छ । कहिलेकाही म आफैँलाई सोध्छु म कस्तो नारीबादी । उत्तरमा भन्न मन लाग्छ एक बतासे अल्लारे नारीबादी ।