फेब्रबरीको महिना छ, सामाजिक संजालका भित्ताहरु प्रेमका अभिब्यक्तिले भरीएका छन् । हातमा पञ्जावी लेखक अमृता प्रितम र उनका प्रेमी इमरोजले एक अर्काको लागि लेखेका प्रेम पत्रहरु छन् । हुकअप, क्याजुअल तथा अनलाइन डेटिङमा रमाइरहेको अहिलेको पुस्तालाई उनीहरु बिचको गहिरो र आत्मिक प्रेमबारे लेख्न जाँदैछु । पढिरहँदा लाग्छ, प्रेम सजिलो चिज होइन तर प्रिय चिज अवस्य हो ।
“इन द टाइमस् अफ लभ एन्ड लङ्गिङ” भनेर अंग्रेजीमा अनुवाद गरिएको यस पुस्तकको अनुवादक अरविन्द्रर र सम्पादक उमा र्तिलोक हुन् । पुस्तक अमृता र इमरोजले एक अर्काको लागि पठाएका प्रेम पत्रहरुको संगालो हो । पुस्तकको परिचयमै लेखिएको छ, “ यो पुस्तक प्रेम कथा हो । त्यस्तो प्रेम कथा जहाँका शब्दहरु अमृता र इमरोजका हुन्, एक लेखक हुन् त एक चित्रकार तर जीवनभरका साथी । यस्तो सम्बन्ध जहाँ रंग र शब्दहरु जोडिन्छन् ।” इमरोज अमृताका पहिला प्रेमी थिएनन् । इमरोजलाई भेट्नु कयौ बर्ष अघि नै अमृता, कोही अरुकी श्रीमती र दुई सन्तानकी आमा भैसकेकी थिइन् । अमृता कवि हृदयलाई बिबाहको बन्धनले बाधिराख्न सकेन । उनी बिबाहबाट मूक्त भैइन् । त्यही क्रममा उनको भारतिय कवि सायर लुधियानवी सँग भेट भयो । दुबै कवि थिए । कवि सम्मेलनहरुमा भेट हुन्थ्यो । दुइर्ले एकअर्कालाई मन पराउँथेँ माया गथेँ तर सार्वजनिक रुपमा प्रेम जताउँन सक्दैनथेँ । दुबैसँग सामाजिक बन्धनहरु थिए । बन्धनलाई तोड्ने हिम्मत थिएँन । यो भारत पाकिस्थान नटुक्रिनु अघिको कुरा हो । तर भारत पाकिस्थान छुट्टिएपछि अमृता दिल्लि गैन भने सायर मुम्मबै गए । सायर हिन्दी सिनेमाको लागि गीत लेख्न थाले र चर्चित पनि भए । दुवैबिच प्रेम र आकर्षण भए पनि सायरले कहिल्यै उनीहरु बिचको सम्बन्धलाई नाम दिएनन् । यसैबिच दुबैबिचको प्रेम प्रेममा मात्र सिमित रह्यो । त्यही अधुरो प्रेमको क्यानभाषमा इमरोज अमृताको जीवनमा भित्रिएका थिए । दुवैबिच उमेरको अन्तर थियो । तथापी उनिहरु बिचको प्रेमलाई ति सबैसबै कुराले रोकेन । जीवनको उत्तरार्धमा भेटिएका उनीहरु, बिना कुनै नाम, बिना कुनै बैबाहिक बन्धन जीवनको अन्त्यसम्म सँगै रहिरहेँ । यो थियो अमृता र इमरोजको सक्षिप्त प्रेमकथा । तर आज मैले चर्चा गर्न जाँदै गरेको पुस्तक उनीहरुको प्रेमकथाको होइन प्रेमपत्रको सँगालो हो । सन् १९५९ देखी १९७५ सम्मको प्रेमपत्र पुस्तकमा संग्रहीत छन् ।
इमरोजका लागि ब्यक्तिभन्दा माथि अमृता
उमेरको उत्तरार्धमा एकअर्कासँग भेट भएका अमृता र इमरोज सम्बन्धको प्रेमीको जस्तो मात्र थिएन । पत्र पढिरहँदा लाग्छ उनीहरु एकअर्काका सृजनात्मक प्रेरणाका स्रोत पनि थिएँ । अझ इमरोजका लागि अमृता सबैचिज थिइन । उनले एक पत्रमा लेखेका छन् , “ जब तिमीलाई पहिलोपटक देखेँ मैले एउटा घरको कल्पना गरेको थिएँ । तर जब साच्चै भेटेँ मैले चाहेकीभन्दा पनि बढी थियौ । मलाई बिश्वास गर, मेरो प्रेमलाई बिश्वास गर । म तिमीसँग जीवनको अन्तिम सिमासम्म रहनेछु । मेरो भूत बर्तमान र भविष्य सबै तिम्रो हो ।” इमरोज अमृताका लागि गरेको प्रेममा सिमानाहरु भ्ोटिँदैन । सायद सिमाबिहिनता उनीहरुलाई जीवनभर सँगै अगाडी बढ्न सजिलो बनायो । प्रेमी प्रेमीकाबिच नचाहेर पनि अनेकौ बन्धनहरु हुन्छन् । तर इमरोजका लागि अमृता प्रेमी मात्र होइन सबैचिज थिइन । सायद उनले समुच्चतामा अमृतालाई प्रेम गरे उनका सबै आयामहरुलाई अंगाले । त्यो त्यस्तो अंगालो थियो जसले अमृतालाई हरेक बन्धनहरुबाट मूक्त गरिदियो । इमरोजको हरेक रचनाको प्रेरणाको स्रोत अमृता थिइन ।
अमृताको नेपाल भर्मण
यस पुस्तकका संकलित कतिपय चिठिहरुमा अमृता नेपालको चर्चा गर्छिन् । “काठमाडौँमा कसैले मेरो कविता हिन्दीमा पढ्यो । मलाई लाग्यो मानिसहरु जहाँ बसेपनि जहाँको भएपनि पिडाहरु एकै हुन् । उनीहरुको पिडा मैले पनि महशुस गरेँ । उनी पत्रमा काठमाडौमा कवि सम्मेलनमा भाग लिन आएको टेगोरको कविता पढेको पनि जानकारी दिन्छिन् ।
धैयर्ता र सम्मान
कतिपय भन्छन् धैयर्ता बिनाको प्रेम के प्रेम । उनीहरुले एकअर्कालाई पठाएका चिठीहरुमा त्यो धैरर्ता र सम्मान भेटिन्छ । इमरोज लेख्छन्, “प्रिय जिति, तिमी हाम्रा नियतीहरु पmरक देख्छ्यौ । तर तिम्रो नियती मेरो हो । तिमी भाग्यमानी हौ । तिम्रो प्रेमीले तिम्रो लागि जे पनि गर्न सक्छ । तिमी भनिराख्नु पर्दैन । म अभागी हुँ ।” इमरोजले अमृतालाई बिभिन्न नामहरुले पुर्कार्नै गर्थे । चिठीहरुमा ति नामहरुको प्रयोग भएको देखिन्छ । कतै जिति, कतै माजा, कतै जोब्रा यस्तै । तर सबै सम्बोधनहरुमा पनि एकअर्का प्रति अथाहा सम्मान भेटिन्छ ।
यो पुस्तकले उनीहरु बिचको प्रेम कथालाई मात्र बोल्दैन त्यसको गहिराइलाई बोल्छ । समपर्णलाई बोल्छ । अक्षर र रंगको मिलनलाई बोल्छ । बाधाहरु बिचको बन्धनलाई बोल्छ । सम्बन्धमा रहेको लचकता र मूक्ततालाई नि बोल्छ ।